Moet ik opvoeden met of zonder straf? De meeste ouders straffen hun kinderen wel eens of zelfs heel regelmatig. Niet gek, want je wilt je kind leren hoe het zich goed kan gedragen. Ze moeten leren wat wel en niet mag en wanneer ze te ver gaan. Begrijpelijk dus dat daar straffen bij komen kijken. Maar tegenwoordig wordt er steeds vaker geschreven en gesproken over opvoeden zonder straf. Waarom eigenlijk? Is het af en toe straffen van je kinderen verkeerd? En is straffen nou wel of niet een goede manier om je kinderen op te voeden? Wat is eigenlijk het effect van een straf op je kind?
Opvoeden met of zonder straf?
Om maar meteen met de deur in huis te vallen. Straffen werkt niet. Uit jarenlang onderzoek blijkt dat straffen niet werkt. Het belonen van goed gedrag werkt wel effectief, want kinderen leren dan wat gewenst gedrag is. Bij straffen niet. Straffen leidt niet tot een positieve gedragsverandering. Toch gebeurt het overal. Hoe kan dat? Als het zo vaak gebruikt wordt, waarom werkt het dan niet?
In dit artikel leggen we uit hoe het komt dat straffen niet werkt. Maar moet je wel willen opvoeden zonder straffen? Wat wil jij voor je kinderen? Opvoeden met of zonder straf?
Waarom werkt straffen niet?
Als straffen zou werken, waarom is het dan zo vaak nodig? Straffen stimuleert geen nieuw gedrag. Door te straffen, leggen we de nadruk op het gedrag wat we niet willen. Als een kind straf krijgt voor iets wat hij fout deed, dan weet hij nog niet wat hij dan wel had moeten doen. Ook kan het kind niks meer veranderen aan het gedrag waarvoor het net is gestraft. Hij kan het niet meer terugdraaien, het is immers al gebeurd. Kinderen die voor straf op de trap moeten gaan zitten om rustig na te denken, gaan heus niet bedenken wat ze verkeerd hebben gedaan en waarom. Nee, kinderen zitten dan hun tijd uit tot ze weer mogen terugkomen. Hebben ze dan wel iets geleerd van deze straf?
Ook blijkt dat straffen heel snel z’n kracht verliest. In eerste instantie lijkt een straf effectief. Het kind schrikt en stopt. Maar uiteindelijk heeft het veel negatieve gevolgen voor de ontwikkeling van kinderen, hier straks meer over. Op de lange termijn werkt de straf niet, omdat hij zijn kracht verliest. Je hebt steeds zwaardere straffen nodig om hetzelfde resultaat te bereiken. Het blijkt dat hoe vaker je straft, hoe minder indruk het zal maken. Dus je hebt steeds heftigere middelen nodig om effect van je straf te zien.
Tot slot zijn straffen gericht op waarneembaar gedrag van kinderen, maar niet op de achterliggende intentie. Een kind kan iets heel goed bedoelen, maar onhandig overbrengen. Als het dan voor het onhandige of ongewenste gedrag gestraft wordt, dan wordt voorbij gegaan aan de goedbedoelde intentie.
Uit de literatuur is het antwoord op de vraag opvoeden met of zonder straf dus duidelijk: zonder straf!
Is straffen verkeerd?
Zoals je je misschien kan voorstellen zijn fysieke straffen (zoals bijvoorbeeld slaan) slecht voor kinderen. Er is veel onderzoek gedaan naar het effect van deze vorm van straffen. Deze straffen hebben een grote negatieve invloed op de manier waarop kinderen zich ontwikkelen op verschillende gebieden.
Minder heftige straffen zoals schreeuwen, beledigen of bedreigen zijn minder ernstig, maar ook deze straffen blijken slecht voor de emotionele ontwikkeling en het zelfbeeld van kinderen.
Dan zijn er ook nog de veel minder schadelijke straffen, zoals bijvoorbeeld een time-out of iets positiefs ontnemen (huisarrest of bijvoorbeeld een een computerspel afpakken voor een bepaalde periode). Deze manieren van straffen zijn een stuk milder. Ze zijn minder vernederend en roepen minder angst op. Daardoor zijn ze een stuk minder schadelijk voor kinderen. Of het de eerste keus is, is de vraag. Want ook bij deze vormen van straffen blijft het kind de boodschap krijgen dat het iets helemaal verkeerd doet. Jonge kinderen kunnen nog geen onderscheid maken in wat ze doen en wie ze zijn. Ze voelen een straf dus als een persoonlijke afwijzing. En bovendien is het zo dat gedrag wat bestraf wordt, vaak gewoon passend is bij de ontwikkelingsfase van een kind. En als het gedrag passend is bij de leeftijd van een kind, is het dan wel eerlijk om te straffen voor iets wat hoort bij zijn ontwikkeling?
Wil je tips over hoe je kunt opvoeden zonder straffen? Lees dit artikel boordevol praktische tips: ‘Opvoeden zonder straf, hoe doe je dat?’ of het artikel over positief opvoeden: “Wat is Positief Opvoeden? Basisprincipes, tips per leeftijd en online cursus.”.
Straffen voor jezelf of voor je kind?
Een time out wordt meestal gegeven als het de opvoeder teveel wordt. Dus eigenlijk krijgen kinderen een time out als ouders een time out nodig hebben. Dat lijkt de omgekeerde wereld. Is een time out dan bedoeld om je kind iets te leren? Of om zelf rustig te worden? Hoe lastig het gedrag van een kind ook kan zijn, het gedrag van kinderen is bijna altijd passend bij de leeftijd van het kind. Een baby straffen die steeds weer z’n vingertjes in een stopcontact stopt of zand uit de zandbak in zijn mondje stopt, heeft geen zin. Omdat de baby nog niet snapt dat dit gevaarlijk is of ongezond kan zijn. Zo is het ook vaak bij oudere kinderen, alleen is het dan moeilijker te zien, omdat wat oudere kinderen al veel meer wel begrijpen. En zelfs als ze het wel begrijpen, dan nog kunnen kinderen hun gedrag nog lang niet zo goed aansturen als een volwassenen dat kan. Kinderen die zich misdragen doen dat vaak doordat ze impulsief reageren. Ze reageren vanuit een impuls, zonder goed over de gevolgen na te denken. Dit kunnen ze nog niet, omdat hun cognitieve ontwikkeling nog niet zo ver is. Kinderen hebben minder controle over hun gedrag dan volwassenen.
In principe willen kinderen het goed doen. Maar dan wel gegeven de situatie en zijn mogelijkheden, want in het geval van honger, stress of vermoeidheid is het aansturen van gedrag nog veel moeilijker. Dit geldt ook voor volwassenen, laat staan hoe lastig dit voor kinderen is.
Dus dan blijft de vraag als het gedrag van een kind passend is bij zijn leeftijd, mogelijkheden en cognitieve ontwikkeling, is het dan wel terecht om te straffen? Of is het meer omdat wij het gedrag irritant of lastig vinden? Maar ja, niks doen is ook geen optie, want veiligheid bieden en corrigeren is wel belangrijk. Zeker als we willen dat onze kinderen opgroeien tot verantwoordelijke volwassenen.
Wil je graag minder straffen? Het werkboek TOP Opvoeder helpt je om positief te gaan op te voeden. Je leert hoe je positief op je kind kunt reageren en hoe je rustig kunt blijven in uitdagende opvoedsituaties, zonder aan jezelf voorbij te gaan. Zo ga je opvoeden op een manier die bij jou past, zodat je meer plezier en zelfvertrouwen krijgt in het opvoeden. Gun jezelf het werkboek TOP-Opvoeder en word een relaxte en positieve opvoeder!
Wat wil je met een straf bereiken?
Een vraag die je jezelf kan afvragen is wat je met je straf wilt bereiken. Gaat het erom dat je kind gehoorzaamt? Vroeger was het vaak het allerbelangrijkste dat kinderen hun ouders gehoorzaamden. Kinderen moeten precies doen wat de ouder zegt. Ongeacht hoe ze zich voelen en wat ze zelf vinden. En als dat het doel is, dan kan een straf heel goed werken. Je kind leert door een straf wat jij wel en niet goedkeurt.
Tegenwoordig denken veel ouders een stapje verder. Ouders willen kinderen niet alleen leren wat zij goed en fout vinden, maar ouders willen hun kind zelf leren na te denken. Zodat ze opgroeien tot een zelfstandig en verantwoordelijk persoon. Hiernaast willen veel ouders dat hun kind gelukkig is. Dat is een heel ander doel dan gehoorzamen.
Als jouw doel is om je kind zo veel mogelijk te leren om op te groeien tot een gelukkige, zelfbewuste en verantwoordelijke volwassene dan kan je je afvragen of straffen voor jou de juiste manier is. Want uit onderzoek blijkt dat kinderen van straffen angstig en onzeker worden en ze worden afhankelijk van de omgeving om zich goed te gedragen.
Waar komt de motivatie voor ander gedrag vandaan?
Door een straf leert je kind wat jij wel of niet goedkeurt. Als het kind verwacht geen straf te krijgen, bijvoorbeeld als jij niet in de buurt bent of omdat hij slim genoeg is om te zorgen dat niemand erachter komt, dan zal hij het ongewenste gedrag blijven vertonen. Kinderen hebben dan ‘externe factoren’ (jouw aanwezigheid) nodig om zich goed te gedragen. Terwijl als een kind zelf gemotiveerd is om bepaald gedrag niet meer te doen, dan gaat de gedragsverandering makkelijker. Je kind zal dan in verschillende situaties kiezen voor het gewenste gedrag en is hierin dan niet afhankelijk van zijn omgeving. Wil je je kind bijvoorbeeld leren dat je je alleen aan de maximum snelheid moet houden als er een flitspaal is om een bekeuring te ontlopen? Of wil je je kind leren om niet te hard te rijden, omdat dit gevaarlijk is en de kans op een ernstig ongeluk vergroot.
Je kan jezelf afvragen wat je wilt. Wil je dat je kind regels gehoorzaamt en doet wat hem vanuit zijn omgeving wordt opgedragen? Of wil je dat je kind leert nadenken over de effecten van zijn gedrag en daarvoor zijn verantwoordelijkheid neemt? Het is maar net wat jij belangrijk vindt.
Effect van straf op het zelfbeeld
Veel kinderen worden boos als ze straf krijgen. Sommige kinderen worden nog opstandiger, terwijl anderen zich terugtrekken of helemaal overstuur raken.
Kinderen willen in principe dat hun ouders trots op ze zijn. Ook al is dit misschien niet altijd meteen te zien aan het gedrag van kinderen. Toch is dit de onderliggende behoefte van elk kind. En als kinderen straf krijgen, dan voelen ze het als een afwijzing. En dat terwijl ze het vaak niet eens verkeerd bedoelen.
Kinderen worden onzeker van straffen. Ze worden angstig en gaan twijfelen aan zichzelf. Je kind kan door straffen een laag zelfbeeld ontwikkelen. Ook als je kind boos of opstandig wordt dan gaat er achter dit gedrag vaak onzekerheid of angst schuil. Je kan je afvragen of dit de juiste condities zijn om je kind ander gedrag aan te leren?
Liegen door straffen
Straffen kan ‘lieg-gedrag‘ in de hand werken. Kinderen gaan liegen om onder een straf uit te komen. Of om te voorkomen dat hun vader of moeder boos op ze wordt. Liegen is een manier om een straf te ontlopen. Stel je voor dat je kind snoepjes heeft gepakt uit de kast, terwijl dit niet mocht. Hij weet dat hij straf gaat krijgen als hij de waarheid vertelt, dus ontkent bij hoog en laag. Voor kinderen voelt liegen niet fijn, omdat ze voelen dat het jouw vertrouwen beschaamt. Alleen is het nadeel voor het kind op korte termijn (de straf) veel sneller en concreter. Het beschadigen van het vertrouwen is abstracter en iets wat meer op lange termijn van belang is. Een kind zal kiezen voor het ontwijken van de straf, omdat het nog niet zo ver vooruit kan denken. Het kind leert dan dat liegen meer voordeel oplevert dan de waarheid vertellen. Hierdoor ontstaat er door straffen wantrouwen tussen ouders en kinderen. Het heeft een negatieve invloed op de sfeer in een gezin en kan de relatie met je kind onder druk zetten. Op lange termijn heeft dit veel nadelen.
Er zijn dus veel negatieve consequenties van het geven van straffen. En verschillende redenen waarom het geven van straf niet goed werkt. Maar wat is dan wel de beste manier om te corrigeren? Want als we willen dat onze kinderen opgroeien tot verantwoordelijke volwassenen dan kunnen we opstandig of destructief gedrag niet accepteren. We willen kinderen leren hoe ze met anderen kunnen omgaan. En ze helpen bij het opgroeien tot een succesvol, respectvol en gelukkig persoon. Dan is het bieden van grenzen en veiligheid belangrijk. Wil je weten hoe je dit kan doen? Lees hier een artikel met veel verschillende tips over hoe je kan opvoeden zonder te straffen: ‘Opvoeden zonder straf, hoe doe je dat?’ of het artikel over positief opvoeden: “Wat is Positief Opvoeden? Basisprincipes, tips per leeftijd en online cursus.”.
Het is niet raar of gek als je wel eens uit je slof schiet of een straf uitdeelt, dat doen bijna alle ouders wel eens. We hopen dat je na het lezen van dit artikel in elk geval bewuster nadenkt over het geven van straffen en voor jezelf bedenkt wat jij wilt in de opvoeding van jouw kind(eren).
Bronnen
POSITIEF &
RELAXED OPVOEDEN
TOP Opvoeder!
Het werkboek voor ouders, voor meer balans, plezier en zelfvertrouwen tijdens het opvoeden.
Opvoeden op een manier die bij jou past.
