Een kind van 2, 3 of 4 jaar laat vaak agressief gedrag zien, zoals slaan, duwen, bijten of schoppen. Bijna alle kinderen zijn wel eens opstandig of agressief. Je kunt ervan schrikken en het is niet leuk. Toch is het bij jonge kinderen normaal en hoort het bij de ontwikkeling. Een kind moet nog leren omgaan met emoties en leren hoe het zich kan uiten. Maar wat kun jij doen als je dreumes of peuter agressief gedrag vertoont? Hoe kun je ze helpen, zodat het agressieve gedrag stopt?
Is je kind ouder dan 4 jaar? Bekijk dan het artikel over hoe je kunt omgaan met woedeaanvallen van oudere kinderen. Of is er vooral agressie tussen broertjes en zusjes, lees dan de bruikbare tips in het artikel 7 tips bij ruzie tussen broertjes en zusjes.
Agressief gedrag bij een kind van 2 jaar
Agressie komt heel veel voor bij kinderen van 2 jaar oud. Op deze leeftijd denkt een kind nog niet na over wat hij doet. Een 2-jarige uit zich meestal lichamelijk, omdat het z’n emoties nog niet (goed) onder woorden kan brengen. Als een leeftijdsgenootje een speeltje heeft dat je kind wil hebben, kan hij het hardhandig uit de handen van de ander grissen. Of als er iets gebeurt wat je kind niet leuk vindt, geeft hij de ander een duw of bijt hij het andere kindje. Ook kan je kind jou slaan of schoppen als hij bijvoorbeeld iets niet mag wat hij wel graag zou willen. Daarnaast speelt de ontwikkelingsfase van je kind een rol. Kinderen van 2 jaar ontdekken net dat ze een eigen persoon zijn met een eigen wil. Denk maar aan de koppigheidsfase of de nee-fase. Ook kan een dreumes zich nog niet inleven in een ander. Ze snappen dus nog niet dat ze een ander pijn doen.
Jonge kinderen kunnen met hun agressieve gedrag je ook iets vertellen. Als je bijvoorbeeld even bezig bent en je kind slaat jou of doet z’n broertje of zusje pijn, bedoelt je kind eigenlijk: “Kijk Mama, ik ben er ook!” Je kind vraagt dan om contact met jou.
Agressief gedrag bij een kind van 3 jaar
Bij de meeste kinderen neemt het agressieve gedrag vanaf 3 jaar langzaam af. Kinderen kunnen zich dan steeds beter uitdrukken met woorden. Ook leren ze negatief gedrag af. Je kind leert steeds beter hoe het iets op een andere manier kan oplossen, bijvoorbeeld door iets te vragen of door ‘stop’ te zeggen. Maar ieder kind ontwikkelt zich op zijn eigen manier en in zijn eigen tempo, waardoor agressief gedrag ook bij kinderen van 3 jaar nog veel voorkomt.
Een kind van 3 wordt steeds zelfstandiger en wil steeds meer dingen zelf doen. Roept jouw kind ook regelmatig: “Zeluffff doen!”? Door de toenemende zelfstandigheid kan je kind gefrustreerd raken, als het bijvoorbeeld toch niet lukt om iets zelf te doen. Deze frustratie kunnen ze afreageren met agressief gedrag. Dit kan gericht zijn op speelgoed, maar ook op andere kinderen of jou. Bijvoorbeeld als je kind iets moet doen of juist iets niet mag. Want ook bij een kind van 3 jaar speelt de koppigheidsfase een rol. Ze willen graag alles zelf bepalen en dat kan lang niet altijd.
Agressief gedrag bij een kind van 4 jaar
Kinderen van 4 jaar hebben steeds meer tools om dingen op andere manieren op te lossen dan met agressie. Ze kunnen een vraag stellen als ze iets willen. Of ze kunnen het zeggen als ze iets vervelend vinden. Ook hebben ze op deze leeftijd geleerd dat slaan, bijten en duwen niet mag, omdat ze dan de ander pijn doen. Nog steeds kunnen ze zich nog niet echt in de ander inleven, maar ze weten nu wel dat een ander pijn doen niet fijn is. Als emoties echter hoog oplopen, vervallen 4-jarigen snel terug in oude gewoontes. Als ze heel boos of verdrietig zijn, kunnen ze niet meer (goed) nadenken. Hierdoor kan het kind alles wat het geleerd heeft niet meer goed toepassen, waardoor het toch weer agressief kan worden.
Een kind van 4 jaar is ook nog impulsief. Je kind zal minder lang nadenken dan volwassenen of oudere kinderen voordat het iets doet. Het reageert sneller dan dat het kan nadenken. Ze kunnen de gevolgen van hun gedrag nog niet zo goed overzien.
Waar komt agressief gedrag bij een kind vandaan?
Een kind is nooit zomaar agressief. Het gedrag komt altijd ergens vandaan. Agressie kan voortkomen uit bijvoorbeeld frustratie, onmacht, onzekerheid of angst. Als je kind agressief is, let dan goed op wat er aan de hand zou kunnen zijn. Misschien is je kind gefrustreerd dat iets niet lukt, onzeker of eigenlijk heel bang. Of heeft je kind behoefte aan aandacht van jou?
Agressie komt veel voor bij kinderen van 2, 3 en 4 jaar oud. Op deze leeftijd kunnen kinderen hun emoties nog niet goed beheersten en kunnen nog niet goed hun behoeftes en emoties uiten met woorden.
Rian Meddens – Orthopedagoog Generalist
Ook de omgeving en situatie kunnen meespelen. Is je kind bijvoorbeeld, moe, hongerig of overprikkeld? Als je probeert te achterhalen waar het gedrag vandaan komt, kun je reageren op de onderliggende behoefte van je kind. Je kan dan het agressieve gedrag makkelijker stoppen en je kind beter helpen. Jonge kinderen kunnen soms ook agressie gebruiken om contact te zoeken. Ze willen graag samen spelen of ‘erbij horen’. Omdat ze nog niet veel sociale vaardigheden hebben en niet goed weten hoe ze dit kunnen aanpakken, kunnen ze bijvoorbeeld een speeltje afpakken, slaan of bijten. Vaak komt agressief gedrag voor als het kind door een moeilijke periode gaat, zoals een scheiding of het verlies van een dierbare.
Omgaan met agressief gedrag
Ten eerste is het dus goed om te beseffen dat je kind het niet verkeerd bedoelt. Een kind is agressief vanuit onmacht. Je kind heeft nog niet genoeg vaardigheden om zich op een andere manier te uiten, waardoor hij slaat, bijt of duwt. Ook al bedoelt je kind het niet verkeerd, toch is het belangrijk om je kind te leren dat slaan of bijten niet mag. Geef dus duidelijke grenzen aan. Leer je kind hiernaast vaardigheden aan wat hij of zij kan doen in plaats van duwen, slaan of schoppen.
Probeer hiernaast het agressieve gedrag te voorkomen. Als je het ziet aankomen, zorg dan dat je het gedrag voor bent. Ga naar je kind, geef aandacht en vertel hem hoe hij zich kan uiten of een situatie kan oplossen zonder te slaan. Als het spel tussen je kinderen steeds drukker wordt, grijp dan in voordat het ‘mis’ gaat. Ga meedoen of help om weer meer rust in het spel te brengen.
Kijk ook naar de uitzonderingen. Wanneer gaat het goed en lost je kind iets op zonder agressie? Observeer je kind en bekijk wanneer het goed gaat, wat helpt dan?
Omgaan met agressief gedrag bij een kind in 3 stappen
Gebeurt het toch, dan kun je reageren via deze 3 stappen:
- Corrigeer je kind op een korte, duidelijke, maar rustige manier. Dus zonder boos te worden.
Ga naar je kind toe, maak contact door te knielen, oogcontact te maken of je kind aan te tikken en geef de grens aan:
“Slaan doen we niet, dat doet pijn” of “Bijten mag niet, dat doet pijn”.
Blijft je kind slaan, pak dan de handjes van je kind kort even vast terwijl je bovenstaande zegt. Of til je kind op en ga even samen uit de situatie. - Verwoord de behoefte of het gevoel van je kind. Wat wil of voelt je kind? Bijvoorbeeld:
“Je wilt graag hiermee spelen” of “Je baalt ervan dat…” of “Je bent boos, omdat….….” - Benoem daarna wat je van je kind verwacht. Wat mag hij of zij wel doen in plaats van het agressieve gedrag? Hoe kan hij of zij z’n emoties wel uiten?
“Vraag maar of je dat speeltje mag” of “Zeg maar stop, als je het niet meer leuk vindt” of “Kom naar mij als je boos wordt, dan kan ik je helpen”. Zeg in plaats van ‘niet slaan’, wat je kind wel kan doen. Lees meer over hoe je dit doet in het artikel Positief omgaan met je kind.
Extra tips voor ouders voor agressief gedrag bij een kind
Observeer het gedrag van je kind
Soms lijkt het agressieve gedrag uit het niets te komen, maar vaak gaat er iets aan vooraf. Als je dit in de gaten hebt, kun je het agressieve gedrag vaak voorkomen. Kijk goed naar je kind: wat doet hij of zij precies? Wat gaat eraan vooraf? Wat is de aanleiding voor het agressieve gedrag? Waar heeft je kind behoefte aan? Als dit moeilijk te ontdekken is, houd het dan een tijdje bij en schrijf het op. Kijk ook goed naar de uitzonderingen. Wanneer gaat het wel goed? Wat doet je kind dan? En wat doe jij dan? Wat helpt het beste om het agressieve gedrag te laten stoppen?
Blijf rustig
Hoe moeilijk dit soms ook is, probeer toch om je eigen emoties onder controle te houden. Jij bent het voorbeeld voor je kind. Als je terug slaat, geef je je kind het voorbeeld dat slaan mag. Kinderen leren namelijk veel van het gedrag dat ze zien bij anderen. Agressie wekt agressie op. Dus als jij schreeuwt of slaat, is er een grote kans dat je kind weer agressief terug reageert.
Erken gevoelens
Maak tijd en ruimte voor de onderliggende gevoelens van je kind. Want een kind heeft altijd een goede reden voor z’n gedrag. Is je kind boos? Ergens bang voor? Of eigenlijk heel verdrietig? Benoem deze gevoelens en laat je kind voelen dat je hem begrijpt en wilt helpen. Kinderen die zich gezien en gehoord voelen, zullen minder snel agressief gedrag laten zien.
Duidelijk en consequent reageren
Probeer elke keer op dezelfde manier te reageren naar je kind. Benoem kort dat het gedrag niet mag en geef daarna ruimte voor de gevoelens en behoeftes van je kind. Help je kind. Als er meer opvoeders betrokken zijn, probeer dan allemaal dezelfde aanpak te gebruiken. Dit is heel duidelijk en dus heel veilig voor je kind.
Extra tip: Help mijn peuter luistert niet
Nog een extra tip voor ouders die willen dat hun peuter beter gaat luisteren:
de online opvoedcursus Help mijn peuter luistert niet!
Femke ontwikkelde deze cursus speciaal voor ouders met een peuter. Ik ontmoette Femke voor het eerst een aantal jaar geleden en ik was meteen onder de indruk van haar drive. Ze is pedagoog en gespecialiseerd in peuters. In deze online cursus ontdek je in 4 weken waarom je kind niet luistert en wat een effectieve aanpak is bij peuters. Zodat je niet (meer) hoeft te mopperen, dreigen en boos te worden. Je kind gaat weer luisteren en jij weet hoe je positieve opvoedtechnieken kunt gebruiken. En dat zonder te straffen en te belonen. Bekijk hier meer informatie over de cursus Help mijn peuter luistert niet.
Gedrag leren
Sociaal gedrag is iets wat kinderen leren van volwassenen. Een jong kind kan zich nog niet inleven in de ander en kan z’n emoties nog niet rustig uiten. Zie het dan ook als een vaardigheid die je kind nog moet leren, en waarbij het jouw hulp nodig heeft. Het aanleren van sociaal gedrag kost tijd. Leer je kind dus wat het kan doen om z’n behoeftes duidelijk te maken op een andere manier dan met agressie. Bijvoorbeeld door iets te vragen, uit te leggen, jou om hulp te vragen, zeggen hoe het zich voelt, een oplossing te verzinnen, etc.
Stel geen waarom-vraag
Vaak stellen ouders deze vraag aan hun kind: “Waarom doe je dat?”. Maar deze vraag is veel te ingewikkeld voor een jong kind. Je kind weet vaak geen antwoord en zal dan ook niets zeggen, z’n schouders ophalen of nog bozer worden. In het woordje ‘waarom’ schuilt een veroordeling, waardoor je kind zich afgewezen zal voelen door deze vraag. Benoem dus zelf wat je denkt dat er achter het gedrag schuil gaat, in plaats van het te vragen. Als je op een rustig moment toch in gesprek wilt gaan met je kind en je kind is al iets ouder, gebruik dan vragen zoals:
“Wat is er aan de hand?”
“Hoe kon dit gebeuren?”
“Wat maakte je zo boos?”
“Je moet wel heel erg boos geweest zijn, zelfs zo boos dat je niet meer wist hoe je het goed kon oplossen. Klopt dat?”
“Wat kun je een volgende keer anders doen?”
Geef complimenten voor sociaal gedrag
Als je kind probeert om iets anders te doen dan te slaan, complimenteer dan dit gedrag. Ook al lukt het nog niet volledig, zie dat je kind het wel probeert en benoem dat. Probeer te omschrijven wat je kind doet: “Je zegt nu stop, omdat je het niet leuk meer vindt, heel goed!”
Dwing je kind niet om sorry te zeggen
Een kind van 2, 3 of 4 jaar oud is nog te jong om het begrip ‘sorry zeggen’ te begrijpen. Door ze toch te dwingen dit te zeggen, leer je ze iets verkeerds aan. Wat kun je je kind dan laten zeggen in plaats van sorry? Lees de 7 tips in dit artikel: 7 tips in plaats van sorry te laten zeggen.
Positief contact met je kind
Zorg dat je op een dag voldoende momenten van positief contact met je kind hebt. Geef je kind aandacht op een fijne manier. Soms wil je kind met agressief gedrag je vertellen dat het behoefte heeft aan meer contact en tijd met jou. Als hij dan bijt of slaat, weet je kind zeker dat hij even jouw aandacht heeft. Dit gedrag kan soms ook voortkomen uit jaloezie naar bijvoorbeeld een broertje of zusje. Zorg dat je kind voldoende positieve één-op-één-momentjes met jou heeft.
