Het is niet makkelijk om je kind te vertellen dat opa of oma overleden is. Je wilt je kind het liefst beschermen voor de pijn en het verdriet van de dood. Maar verlies en afscheid nemen horen erbij, hoe moeilijk dit ook is. Je kind heeft juist behoefte aan duidelijkheid. Wanneer en hoe vertel je aan je kind dat opa of oma is overleden? Welke woorden kun je gebruiken? Je leest het in dit artikel, inclusief 6 belangrijke tips bij het praten over de dood.
Wanneer vertel je je kind dat opa of oma overleden is?
Vertel je kind bij voorkeur zo snel mogelijk na het overlijden dat opa of oma overleden is. Het is voor je kind niet fijn om het overlijden via via te horen, of om het op te vangen uit een gesprek tussen volwassenen. Een kind voelt vaak al aan dat er iets aan de hand is. Hoe pijnlijk of moeilijk het ook is, duidelijkheid is belangrijk. Als je meerdere kinderen hebt, probeer ze dan tegelijk te vertellen dat opa of oma is overleden. Op een later moment kun je met je kinderen apart verder praten over wat ze voelen en denken.
Weet je al dat opa of oma ernstig of terminaal ziek is? Leg dit dan al uit aan je kind voordat opa of oma overleden is. Bijvoorbeeld zo: “Oma is heel ziek, de dokters zijn heel knap en kunnen heel veel, maar ze kunnen oma nu niet meer beter maken.”
Kies een rustig moment, waarop jullie niet gestoord kunnen worden. Zet de tv en je telefoon uit en kies een plek waar je kind zich fijn voelt, bijvoorbeeld thuis op de bank of in de keuken.
Wie kan het beste vertellen dat opa of oma overleden is?
Praten over de dood is niet eenvoudig. Je hebt zelf verdriet en je wilt je kind geen pijn doen. Voor een kind is het fijn om van zijn eigen vader of moeder te horen dat iemand is overleden. Jij kent je kind het allerbeste. Ook als je kind een goede band heeft met de juf, buurvrouw of een kindercoach is het toch het beste om zelf aan je kind het slechte nieuws te vertellen.
Als je zelf het verlies nog niet kunt bevatten of als je elke keer overmand wordt door emoties, vraag dan of iemand die dicht bij jullie staat erbij kan zijn wanneer jij het vertelt. Deze persoon kan het gesprek overnemen als dat nodig is.
Hoe vertel je aan je kind dat opa of oma overleden is?
Sommige ouders zien er erg tegenop om het slechte nieuws aan hun kind te vertellen. Toch is het belangrijk om er niet omheen te draaien. Dat roept voor je kind alleen maar onrust en onduidelijkheid op. Leid kort in door te zeggen dat je iets naars gaat vertellen en vertel dan meteen dat opa of oma overleden is met simpele, korte woorden. Begin bijvoorbeeld zo:
> “Ik heb slecht nieuws voor je…”
> “Ik moet je iets heel verdrietigs vertellen…”
Vertel daarna dat opa of oma dood is en geef kort uitleg, bijvoorbeeld:
“Opa is vanochtend dood gegaan. Weet je wat dat is… dood? Dat betekent dat zijn lijf het niet meer doet…”
“Oma is dood. Ze kan niet meer zien, horen, voelen en heeft geen pijn meer.”
“Opa is in het ziekenhuis overleden. De dokters konden hem niet meer beter maken.”
Sluit hierbij ook aan bij de leeftijd van je kind. Hoe jonger je kind is, hoe korter en eenvoudiger je boodschap moet zijn. Is je kind al iets ouder, dan heeft hij of zij waarschijnlijk behoefte aan meer uitleg over de oorzaak van het overlijden. Maar houd het ook bij oudere kinderen kort. De meeste kinderen horen niet meer wat je zegt, nadat ze gehoord hebben dat hun opa of oma is overleden. Wacht af hoe je kind reageert en sluit hierbij aan. Bied troost of beantwoord vragen.
Het is waarschijnlijk lastig om het nare nieuws aan je kind te vertellen en een jong kind heeft nog geen idee wat de dood echt betekent. Toch is dit geen reden om de dood te verzwijgen, of te verzachten door bijvoorbeeld te zeggen dat de dierbare slaapt. Het is heel begrijpelijk dat je dit doet, maar het helpt je kind niet.
Als je bijvoorbeeld alleen vertelt dat opa voor altijd slaapt of een sterretje is, roept dit alleen maar onduidelijkheid op. Gebruik dus echt het woord ‘dood’ en leg uit wat dit betekent. Je kunt niet voorkomen dat je kind pijn heeft. Verlies hoort bij het leven, hoe moeilijk dit ook is. Hier moeten kinderen mee leren omgaan. Soms is het juist heel mooi om te zien hoe kinderen op een natuurlijke manier met verlies omgaan.
Tips bij het praten over het overlijden van een opa of oma
1. Luister en geef ruimte voor emoties
Geef je kind de kans om zelf te reageren. Het kan zijn dat je kind meteen heel verdrietig is, maar het kan ook zijn dat je kind heel onverschillig reageert. Dat is helemaal niet vreemd. Het kan zijn dat het nieuws nog niet doordringt en jonge kinderen beseffen nog niet dat de dood onomkeerbaar is. Sommige kinderen voelen zich vooral bang of boos. Ook gevoelens van opluchting kunnen voorkomen, bijvoorbeeld omdat opa of oma nu geen pijn meer heeft. Luister naar je kind en laat merken dat de gevoelens van je kind er mogen zijn en dat niets gek is.
2. Je eigen emoties
Laat ook je eigen emoties zien en benoem ze kort. Je mag best laten zien dat je verdrietig bent. Hierdoor laat je kinderen zien dat emoties er mogen zijn en dat verdriet erbij hoort. Je hoeft je emoties dus niet helemaal te verstoppen voor je kind.
Sommige kinderen willen jou troosten. Ze hopen dat ze jouw pijn en verdriet kunnen wegnemen. Laat je kind dan weten dat dat heel lief is, maar dat er andere volwassenen zijn waarmee je erover praat en die jou helpen. Je kind hoeft jouw problemen niet op te lossen.
3. Beantwoord vragen
Vertel je kind dat hij alle vragen mag stellen. Beantwoord deze vragen zo eerlijk en duidelijk mogelijk. Belast je kind niet met heftige of nare details, maar geef wel duidelijkheid. Jij kent je kind het beste en weet het beste waar je kind behoefte aan heeft. Geef je kind zoveel of zo weinig informatie als jouw kind nodig heeft.
Herhaal op meerdere momenten dat je kind alle vragen mag stellen. Vertel erbij dat jij ook niet alle antwoorden weet, maar dat je dan samen naar antwoorden kunt zoeken.
4. Ga samen iets doen
Vaak vinden kinderen het fijn om iets te doen. Bedenk samen met je kind wat hij of zij fijn vindt om te doen, bijvoorbeeld een tekening maken of iemand bellen om te vertellen dat opa of oma dood is.
5. Blijf realistisch en erken emoties
Als vader of moeder wil je niets liever dan dat je kind zich fijn voelt. Daardoor kun je de neiging hebben om te gaan geruststellen: ‘stil maar’, ‘het komt allemaal goed’, ‘ik beloof je dat ik niet dood ga’. Probeer dit niet te doen. Laat de emoties van je kind er zijn en beloof niets wat niet realistisch is. Erken de emoties en geef ze ruimte.
6. Breng de leerkracht en vriendjes op de hoogte
Overleg samen met je kind hoe je vriendjes en vriendinnetjes zult inlichten. Ook is het belangrijk om de leerkracht op de hoogte te brengen van het overlijden van opa of oma. De leerkracht begrijpt je kind dan als het afwezig is, zich moeilijk kan concentreren of plotseling moet huilen. De leerkracht kan dan begrip tonen.
Boeken om samen te lezen over de dood
Het lezen van een boek kan heel goed helpen bij de verwerking van een overleden opa of oma. Je kind gaat de dood beter begrijpen. Ook kun je naar aanleiding van het verhaal in het boek vragen stellen aan je kind, zodat je meer te weten komt over de beleving van je kind en met welke vragen of gevoelens je kind worstelt. Je kan dan op een mooie manier praten over de gevoelens van je kind. Hieronder vind je een aantal goede boeken over de dood. Bij elk boek staat voor welke leeftijd het boek geschikt is.
Naast het lezen over de dood, heeft Tessa de Bok een activiteitenboek voor verlies en rouw ontwikkeld voor kinderen vanaf 6 jaar. Het boek staat vol met leuke doe-opdrachten om het verlies van een dierbare een plekje te geven.
Vaak is het overlijden van een opa of oma één van de eerste ervaringen met verlies en de dood voor een kind. Dit kan heel verdrietig zijn en veel indruk maken op je kind. Daarom is het zo belangrijk dat je kind weet dat hij er met jou over kan praten.
Dit artikel is geschreven in samenwerking met Mariken Spuij, Klinisch Psycholoog/Psychotherapeut en Orthopedagoog Generalist bij TOPP-zorg en universitair docent bij de Universiteit Utrecht. Mariken is expert op het gebied van rouw bij kinderen en jongeren en doet al jaren wetenschappelijk onderzoek naar rouw bij kinderen.
Bronnen bij dit artikel
