Veel kinderen maken tijdens de basisschool het verlies van een dierbare mee. Het is niet makkelijk om je kind verdrietig te zien en het liefst wil je je kind hiervoor beschermen.
Hoe kun je je kind van 6-12 jaar helpen bij het omgaan met het verlies? Hier lees je welke rouwreacties je kunt verwachten bij een kind tussen de 6 en 12 jaar en hoe jij hiermee kunt omgaan. Inclusief boekentips over rouw voor kinderen.
Is jouw kind jonger dan 6 jaar? Lees dan het artikel: Help je peuter of kleuter omgaan met rouw en verlies: rouwreacties en tips of Omgaan met verlies en rouw bij baby’s.
Kind van 6-12 jaar omgaan met rouw
Tijdens de periode op de basisschool verliezen veel kinderen een opa, oma of andere dierbare. Net als volwassenen gaan kinderen na het meemaken van een verlies door een rouwproces. Dit rouwproces ziet er voor ieder kind anders uit. Elk kind rouwt op een eigen, unieke manier. Er zullen veel verschillende emoties naar voren komen, zoals verdriet, boosheid en angst. Ook positieve gevoelens, zoals opluchting komen voor.
Voor het rouwproces is het belangrijk dat momenten van verdriet worden afgewisseld met fijne momenten, waarin je kind geniet van normale dingen. Een rouwproces is een actief proces, dat veel energie kost. Ook als het verdriet minder wordt, zal het verliezen van een dierbare altijd pijn blijven doen. Bij kinderen komt het vaak voor dat ze op een oudere leeftijd opnieuw periodes van rouw ervaren. Dit noemen we herrouwen. Doordat je kind zich cognitief en sociaal-emotioneel verder ontwikkelt, krijgt het verlies een andere betekenis.
Rouw bij een kind van 6 tot 8 jaar
Een kind van ongeveer 6 tot 8 jaar leert dat de dood definitief is, dit is belangrijk voor de rouw. Iemand die dood is, komt niet meer terug. Maar dat iemand echt niet meer terugkomt, is gevoelsmatig nog moeilijk te bevatten op deze leeftijd. Je kind beseft de impact van het overlijden op zijn eigen leven en de toekomst nog niet. Er zijn veel kinderen die nog tegen de overledene praten. Vaak vinden kinderen dit fijn en werkt het troostend.
Rouw bij kind 6-8 jaar: Vragen over de dood
Je kunt veel vragen verwachten van je kind over de dood en ziekte. Je kind wil bijvoorbeeld weten waarom je dood gaat, hoe je dood gaat of wat er met je gebeurt als je dood gaat.
Kinderen hebben veel behoefte aan informatie rondom de dood, ziekte, begraven en cremeren. Door je kind informatie te geven, help je je kind de dood beter te begrijpen. Tot een jaar of 8 is je kind zich nog minder bewust van de gevoelens van anderen. Daardoor kan je kind vragen stellen die sommige volwassenen ongepast vinden. Zoals vlak na de uitvaart van je moeder, vragen wanneer je weer een nieuwe moeder krijgt.
Rouw bij kind 6-8 jaar: Emoties
Kinderen op deze leeftijd hebben na een overlijden vaak last van scheidingsangst. Ze voelen zich onzeker, ze zijn drukker of slapen slechter. Ook kunnen ze erg bang zijn dat iemand anders ook dood zal gaan. De emoties van je kind kunnen snel wisselen. Het ene moment is je kind ontroostbaar en daarna is het weer vrolijk aan het spelen.
Je kind zal veel verschillende gevoelens hebben, maar het uiten hiervan is niet voor elk kind even makkelijk. Help je kind woorden te geven aan z’n gevoelens. Sommige kinderen zijn bang dat de gevoelens kinderachtig gevonden worden. Andere kinderen cijferen hun eigen gevoelens weg om jou geen pijn te doen. Het helpt om je kind te betrekken bij het afscheid nemen en hem of haar hier een actieve rol in te geven.
Rouw bij een kind van 9 tot 12 jaar
Een kind van 9, 10, 11 of 12 jaar weet dat alle mensen een keer dood gaan. Ze begrijpen meer over de reden waarom iemand kan doodgaan. En je kind kan zich steeds beter uitdrukken met woorden. Het praten over gevoelens blijft moeilijk, maar het gaat een stuk makkelijker dan bij jongere kinderen. Ook kan je kind nu lezen over de dood of gevoelens opschrijven.
Rouw bij kind 9-12 jaar: Rekening houden met gevoelens
Je kind is zich nu ook bewuster van de gevoelens van anderen. Hierdoor kan je kind zich terugtrekken. Hij wil jou bijvoorbeeld niet belasten met z’n eigen verdriet en zorgen, omdat hij denkt dat jij het al moeilijk genoeg hebt. Omdat kinderen op deze leeftijd niet altijd laten zien hoe ze zich voelen en wat ze denken, is het vaak moeilijk in te schatten hoe het echt met je kind gaat. Soms maak je je onterecht zorgen en soms zie je niet hoe moeilijk je kind het heeft. Praat met je kind over het overlijden en beantwoord vragen. Soms kan het voor je kind fijner zijn om er met iemand anders over te praten, die iets verder van jullie afstaat. Dan hoeft hij zich geen zorgen te maken over jouw gevoelens.
School
Door alle emoties kunnen kinderen zich in de periode na het verlies vaak moeilijker concentreren op schoolwerk. Rouwen kost energie en ruimte in je hoofd. Hierdoor is er minder ruimte voor het leren van nieuwe dingen of het maken van rekensommen. Geef je kind die ruimte en toon hiervoor begrip. Houd goed contact met de leerkracht.
Rouw bij kind 9-12 jaar: Angst
Op deze leeftijd zijn veel kinderen bang voor de dood. Ze zijn bang dat henzelf iets overkomt of dat hun vader of moeder zal overlijden. Daarnaast kan het zo zijn dat je kind bang is om kinderachtig gevonden te worden, waardoor hij of zij zich niet, of minder, uit. Je kind kan denken dat huilen of bang zijn iets is voor kleine kinderen. Vaak komen de emoties dan op een ander moment naar boven. Je kind ligt bijvoorbeeld ’s avonds in bed te piekeren en kan moeilijk inslapen. Ook kan het zijn dat je kind overvallen wordt door de heftige emoties die hij zelf ervaart na het verlies. Hierdoor kan je kind ook bang worden en moeite hebben om emoties toe te laten.
Tips bij rouw voor kinderen van 6 tot 12 jaar
1. Vaste structuur en routines
Houd zoveel mogelijk vast aan de dagelijkse structuur en routines. Laat de normale activiteiten, zoals sportclubjes en speelafspraakjes, zoveel mogelijk doorgaan. Dit geeft je kind houvast en ruimte om even plezier te beleven.
2. Troosten en emoties erkennen
Geef je kind troost en positieve aandacht. Laat hem of haar merken dat emoties er mogen zijn. Geef een extra knuffel en toon begrip voor verdriet, boosheid en angsten.
3. Vragen eerlijk beantwoorden
Beantwoord de vragen van je kind en verzacht antwoorden niet. Veel kinderen op deze leeftijd zitten vol met vragen, dit is meestal tijdelijk en je helpt je kind door geduldig en eerlijk antwoord te blijven geven. Vragen van je kind kunnen gaan over de dood, de manier van overlijden, de begrafenis of crematie, maar ook over wat er verandert. Geef eerlijke en reële antwoorden. Leg bijvoorbeeld uit dat de kans kleiner is dat je ziek wordt en daaraan dood gaat als je jong bent, of dat de kans op een auto-ongeluk kleiner is als je goed oplet. Dit soort antwoorden kunnen je kind geruststellen.
4. Betrek je kind bij het afscheid nemen
Betrek je kind bij het afscheid nemen door te vragen wat hij of zij belangrijk vindt. Laat je kind bijvoorbeeld een bloem neerleggen bij de uitvaart of een tekening maken of brief schrijven voor de overledene. Vraag oudere kinderen of zij ook ideeën hebben over de uitvaart of het afscheid nemen. Luister hiernaar en neem ze serieus. Kijk wat bij jouw kind past en wat hij of zij fijn vindt.
5. Luisteren en emoties benoemen
Luister naar je kind en benoem de emoties. Je kind zal z’n eigen gevoelens zo beter begrijpen en leren uiten. Vraag regelmatig hoe het met je kind gaat en laat weten dat hij met jou kan praten. Zoek samen naar oplossingen voor problemen of zorgen. Als je kind liever met iemand praat die iets verder van hem afstaat, zoek dan een vertrouwd persoon waar je kind mee wil praten. In het artikel Omgaan met emoties lees je hoe je de emoties van je kind kunt benoemen en erkennen.
6. Contact met school
Houd goed contact met de leerkracht over hoe het met je kind thuis en op school gaat. Zo kan de leerkracht rekening houden met de rouwverwerking van je kind.
Boekentips over rouw voor kinderen van 6-12 jaar
- Ik mis papa – Kai Luftner en Katja Ghermann (4-7 jaar)
- Mols Hoop – Helen van Vliet en Kristina van Remoortel (4-7 jaar)
- Een opa om nooit te vergeten – Bette Westera (4-7 jaar)
- Ik had je nog zoveel willen zeggen – Martine van Nieuwenhuyzen (4-7 jaar)
- Siens Hemel – Bibi Dumon Tak (5-8 jaar)
- Vuurtoren – Koos Meinderts (7-10 jaar)
- Het Geheim van het Nachtegaalbos – Lucy Strange (10-12 jaar)
Wil je je kind helpen bij het verwerken van een verlieservaring? Tessa de Bok heeft een activiteitenboek voor verlies en rouw ontwikkeld voor kinderen vanaf 6 jaar. Het boek staat vol met leuke doe-opdrachten om het verlies van een dierbare een plekje te geven.
Dit artikel is geschreven in samenwerking met Mariken Spuij, Klinisch Psycholoog/Psychotherapeut en Orthopedagoog Generalist bij TOPP-zorg en universitair docent bij de Universiteit Utrecht. Mariken is expert op het gebied van rouw bij kinderen en jongeren en doet al jaren wetenschappelijk onderzoek naar rouw bij kinderen.
Bronnen bij dit artikel
