Veel kinderen krijgen tijdens hun jeugd te maken met een rouw- of verlieservaring. Het liefst wil je je kind beschermen tegen de pijn en het verdriet, maar de dood hoort bij het leven. Lees hier hoe rouwverwerking bij kinderen eruitziet. Welke rouwreacties kun je verwachten? Wat is normaal en wanneer loopt het rouwen vast?
Rouwverwerking bij kinderen
Veel kinderen verliezen in hun jeugd één of meerdere mensen die dichtbij staan. Net als volwassenen ervaren kinderen veel verschillende emoties bij het verlies van een dierbare. Gevoelens zoals verdriet, angst en boosheid komen vaak tegelijk voor. Maar ook positieve emoties zoals opluchting komen voor. Voor een kind is het lastig om z’n gevoelens onder woorden te brengen. Dit is namelijk voor veel volwassenen al moeilijk bij zoveel emoties. Kinderen laten meestal via hun gedrag zien hoe ze zich voelen, bijvoorbeeld door middel van spel of tekeningen. Sommige kinderen huilen veel, terwijl andere kinderen meer driftbuien hebben of moeite hebben met slapen.
Ieder kind verwerkt een verlies op zijn eigen manier. Rouwen is een pijnlijk proces en dat kost tijd en energie. In een rouwproces worden pijn en verdriet afgewisseld met verder leven en leuke dingen doen. Rouwen heeft namelijk twee kanten. Aan de ene kant heb je de pijn van het verlies en aan de andere kant gaat je leven door. Beide kanten zijn belangrijk voor de verwerking. En ook al lijkt een verlies verwerkt, dan nog kan het altijd pijn blijven doen.
Herrouwen
Naarmate je kind ouder wordt, kan hij of zij opnieuw periodes van rouw ervaren. Zelfs als het overlijden lang geleden is. Dit komt doordat je kind zich op veel verschillende gebieden ontwikkelt, zoals sociaal-emotioneel en cognitief. Je kind begrijpt de wereld om zich heen steeds beter, waardoor hij steeds beter begrijpt wat de dood inhoudt en wat de impact hiervan is. De pijn van het verlies kan dan opnieuw naar boven komen in verschillende leeftijdsfases. Dit noemen we herrouwen en dat is heel normaal in de rouwverwerking bij kinderen.
Rouwverwerking en verlies bij kinderen per leeftijd
De meeste kinderen ervaren intense emoties na het overlijden van een dierbare. Het is niet altijd makkelijk om te zien of je kind rouwt. Soms zijn emoties goed te zien, maar soms ook niet. Elk kind uit zich op een unieke manier, de één laat heftige emoties zien, terwijl de ander zich nauwelijks uit. Ook de leeftijd van je kind speelt hierbij een rol. Hieronder lees je per leeftijd hoe kinderen omgaan met verlies. Hierbij is het goed te beseffen dat er grote verschillen zijn tussen kinderen. Het ene kind van 4 jaar snapt al dat de dood definitief is, terwijl een ander kind dit pas later zal begrijpen. Zoek de leeftijd van je kind op en bekijk wat je herkent bij jouw kind. Lees vervolgens de tips over hoe jij je kind kunt steunen bij het rouwen en verwerken van het verlies.
Omgaan met rouw en verlies bij baby’s (0-1 jaar)
Help je peuter of kleuter omgaan met rouw en verlies (2-5 jaar)
Omgaan met rouw en verlies bij kinderen van 6 t/m 12 jaar
Normale rouwreacties bij kinderen
Ieder kind is uniek en zal andere rouwreacties laten zien. Soms zijn deze reacties heel goed te zien bij je kind, maar soms ook helemaal niet. Gevoelens van verdriet, angst en boosheid komen vaak voor en wisselen elkaar af. Kinderen kunnen snel wisselen tussen hun emoties. Het ene moment is je kind heel verdrietig en vlak daarna is hij weer vrolijk aan het spelen. Hoe je kind deze emoties uit kan erg verschillen. Kinderen uiten emoties vaak via hun gedrag. Het ene kind wordt druk, boos of opstandig, terwijl het andere kind stil is, zich terugtrekt of vaak huilt.
Een andere normale reactie op een verlieservaring bij kinderen is een terugval in de ontwikkeling. Bijvoorbeeld een terugval in zindelijkheid, eten of slapen. Je kind was eerst volledig zindelijk, maar plast plotseling weer in bed. Ook moeite met in- of doorslapen komt regelmatig voor. Oudere kinderen kunnen zich vaak moeilijker concentreren op school. Rouwen kost veel energie en er is dan minder ruimte om nieuwe dingen te leren.
Veel kinderen hebben tijdelijk meer behoefte aan geborgenheid en willen graag dichtbij vertrouwde personen zijn. Ze hebben extra behoefte aan knuffels en positieve aandacht van hun ouder(s). Jonge kinderen kunnen opnieuw last krijgen van verlatingsangst, maar ook oudere kinderen kunnen moeite krijgen met afscheid nemen. Ook de angst om je (andere) vader of moeder te verliezen komt regelmatig voor.
Kinderen in de basisschoolleeftijd zullen veel vragen hebben. Vragen kunnen bijvoorbeeld gaan over de dood, ziekte, begraven en cremeren. Kinderen blijven sommige vragen vaak herhalen, terwijl je ze al eerder uitgebreid beantwoord hebt.
Wil je je kind helpen bij het verwerken van een verlieservaring? Tessa de Bok heeft een activiteitenboek voor verlies en rouw ontwikkeld voor kinderen vanaf 6 jaar. Het boek staat vol met leuke doe-opdrachten om het verlies van een dierbare een plekje te geven.
Signalen bij kinderen als rouwen vastloopt
De meeste kinderen kunnen een ingrijpend verlies verwerken met hulp van de belangrijkste mensen uit hun eigen omgeving. Je kind blijft dan op sommige momenten verdrietig en mist de overleden persoon. De pijn blijft, maar tegelijkertijd heeft je kind z’n leven ook weer opgepakt. Hij kan weer goed functioneren op school en genieten van de leuke dingen in het leven. Er zijn ook kinderen waarbij dit niet lukt, en dan is het belangrijk om signalen te herkennen en op tijd professionele hulp in te schakelen. Vaak voelen ouders en leerkrachten zelf goed aan als het niet goed gaat met een kind.
Het is logisch dat je kind na het overlijden van slag is en ander gedrag laat zien. Als je kind een half jaar na het verlies nog duidelijke gedragsveranderingen laat zien, is het goed om te overleggen met een professional. Vooral als je kind niet verder komt in de verwerking. Bijvoorbeeld doordat het niet lukt om het gewone leven weer op te pakken. Signalen hiervoor zijn dat bepaalde gevoelens aanhouden, zoals intens verdriet, angst of lichamelijke klachten zoals moeheid of pijnklachten. Ook somberheid, nergens zin in hebben, prikkelbaarheid en terugtrekken kunnen signalen zijn dat het niet goed gaat met je kind. Sommige kinderen stoppen hun gevoelens juist weg, en vermijden alle gedachten en herinneringen aan de overledene, omdat dit te veel pijn doet.
Ook als je kind te veel voor jou wil zorgen, kan dat een signaal zijn dat het niet goed gaat met je kind. Bijvoorbeeld doordat je kind taken en verantwoordelijkheden van je overneemt, waardoor hij of zij niet toekomt aan de eigen emoties.
Gecompliceerde rouw bij kinderen
Mocht de rouw bij je kind stagneren dan noemen we dit gecompliceerde rouw, traumatische rouw of vastgelopen rouw. In de DSM-5, het handboek voor stoornissen in de psychologie en psychiatrie wordt het PCRS (persisterende complexe rouwstoornis) genoemd. Professionele hulp kan helpen om het normale verwerkingsproces weer op gang te brengen.
TOPP-zorg in Driebergen is gespecialiseerd in rouwverwerking bij kinderen. Of informeer bij je huisarts waar je terecht kunt bij jou in de buurt.
Dit artikel is geschreven in samenwerking met Mariken Spuij, Klinisch Psycholoog/Psychotherapeut bij TOPP-zorg en universitair docent bij de Universiteit Utrecht. Mariken is expert op het gebied van rouw bij kinderen en jongeren en doet al jaren wetenschappelijk onderzoek naar rouw bij kinderen.
Bronnen bij dit artikel
