Help je peuter of kleuter omgaan met rouw en verlies

Hoe help je je peuter of kleuter omgaan met rouw en verlies? Sommige kinderen krijgen al op jonge leeftijd te maken met het verlies van een dierbare. Een peuter of kleuter ervaart net als volwassenen dan veel emoties. Alleen uiten jonge kinderen deze emoties vaak anders. Soms is het voor de omgeving moeilijk te zien hoe een kind rouwt. Hier lees je hoe peuters en kleuters omgaan met verlies. Welke rouwreacties kun je verwachten? En hoe kun jij je peuter of kleuter helpen bij de verwerking?

Inhoud
Rouw en verlies bij kinderen
Peuter of kleuter omgaan met rouw en verlies (2-5 jaar)
Rouwreacties van peuters en kleuters (2-5 jaar)
Tips bij rouw voor een peuter en kleuter (kind van 2-5 jaar)
Boekentips over rouw voor peuters en kleuters

Is je kind nog baby, dreumes of juist al ouder dan 5 jaar? Lees dan het artikel over rouw passend bij de leeftijd van je kind.
Omgaan met rouw en verlies bij baby’s (0-1 jaar)
Omgaan met rouw en verlies bij kinderen van 6 t/m 12 jaar

Rouw en verlies bij kinderen

Veel kinderen maken tijdens hun kindertijd het verlies van een dierbare mee. Net als volwassenen ervaren kinderen dan veel verschillende gevoelens. Ze kunnen verdrietig zijn, boos of bang worden. Jonge kinderen kunnen snel wisselen tussen gevoelens. Het ene moment zijn ze heel verdrietig en vlak daarna zitten ze weer vrolijk te spelen en genieten ze van iets leuks. Dit is allebei belangrijk voor het rouwproces.

Elke peuter of kleuter rouwt op zijn eigen manier. De ene peuter krijgt meer driftbuien, terwijl de ander alleen nog maar dichtbij je wil zijn. Elk kind is uniek en zo ook z’n manier van omgaan met het verlies van een dierbare.

Bij kinderen komt het vaak voor dat ze ‘herrouwen’. Dit betekent dat naarmate je kind ouder wordt, hij opnieuw fases van rouw doormaakt. Dit komt doordat je kind zich ontwikkelt. Je kind begrijpt steeds meer over de dood en beseft steeds beter wat het verliezen van een persoon betekent.

Peuter of kleuter omgaan met rouw en verlies (2-5 jaar)

Een peuter of kleuter weet dat een dier of mens kan doodgaan. Ze begrijpen alleen nog niet dat de dood definitief en onomkeerbaar is. Door het magisch denken van peuters en kleuters, lopen fantasie en werkelijkheid nog door elkaar. In sprookjes worden prinsessen ook weer tot leven gewekt, dus waarom zou dat in het echt niet kunnen?

Het is dan ook heel normaal als je peuter of kleuter meerdere keren vraagt wanneer de overledene weer terugkomt. Het begrijpen van de dood gaat niet in één keer. Leg daarom meerdere keren uit dat de overledene niet meer terugkomt. Zelfs na deze uitleg blijft de dood voor een peuter of kleuter moeilijk te begrijpen. Help je peuter of kleuter omgaan met rouw en verlies.

Emoties

De meeste peuters en kleuters kunnen nog moeilijk woorden geven aan hun emoties. Dit wil niet zeggen dat ze niet verdrietig zijn. Ze ervaren zeker veel emoties rondom een overlijden. Een kind op deze leeftijd laat emoties vaak zien in spel en in z’n gedrag. Bijvoorbeeld doordat je kind drukker, bozer of stiller is dan normaal. Je helpt je kind door zijn gevoelens te benoemen. Sommige kinderen willen niet alleen zijn of zullen vaker op schoot kruipen. Ook kan een terugval in de ontwikkeling voorkomen, bijvoorbeeld in de zindelijkheid of ineens weer moeite hebben met afscheid nemen, slapen of eten.

Afscheid nemen

Peuters en kleuters zijn vaak nog niet angstig voor de dood. Ze durven de overledene aan te raken en staan er meer onbevangen in dan oudere kinderen. Het helpt om je kind te betrekken bij het afscheid nemen. Hierdoor zal je kind steeds meer begrijpen. Jonge kinderen kunnen de begrafenis of crematie naspelen. Op deze manier verwerken ze hun gevoelens en de gebeurtenissen die ze meemaken. Dit helpt je kind om gevoelens en ervaringen beter te begrijpen en een plek te kunnen geven.

Schuldgevoelens

Peuters en kleuters denken nog dat zij het middelpunt van de wereld zijn en beredeneren alles vanuit zichzelf. Hierdoor kunnen ze denken dat het hun schuld is dat iemand is doodgegaan.

Teleurstelling

Een jong kind denkt nog dat volwassenen alles kunnen. Ze kijken erg op tegen hun ouders en denken dat papa en mama alles weten. Stel je voor dat je vader, moeder of een arts plotseling er niet voor kan zorgen dat iemand beter wordt of dat de overledene terugkomt, dan kan je kind enorm teleurgesteld of boos zijn.

Vragen

Kleuters kunnen veel vragen hebben, vaak zijn dit praktische vragen. Beantwoord de vragen van je kind eerlijk en verzacht antwoorden niet. Voorkom uitspraken als “Papa is een sterretje” of “Oma is nu in diepe slaap”. Een peuter of kleuter neemt dit vaak letterlijk en kan daar angstig van worden: “Ga ik ook dood als ik ga slapen?”.

Rouwreacties bij peuters en kleuters

Elke peuter of kleuter gaat op zijn eigen manier om met rouw en verlies. Rouwreacties en hoe intens een kind het verdriet ervaart kan dan ook per kind erg verschillen. Hieronder staan vaak voorkomende rouwreacties bij peuters en kleuters:

• Denken dat de overledene weer terugkomt
• Terugval in ontwikkeling, zoals in de zindelijkheid
• Moeite met (in)slapen of eten
• Meer driftbuien of sneller geïrriteerd zijn
• Wisselende gevoelens: van verdriet, angst of boosheid naar vrolijk spelen
• Meer behoefte aan geborgenheid, zoals knuffels of op schoot zitten
• Moeite met afscheid nemen

Tips bij rouw voor peuters en kleuters (2 tot 5 jaar)

1. Zorg voor rust en regelmaat

Laat het dagelijks leven met vaste gewoontes en routines zoveel mogelijk doorgaan. Dat geeft je kind houvast. Blijf ook grenzen stellen en hou vast aan de normale regels binnen jullie gezin.

2. Veilige hechting

Een peuter of kleuter is nog erg afhankelijk van een volwassene. Voor een veilige hechting is het belangrijk dat er iemand is die je kind kan verzorgen, troosten en positieve aandacht kan geven.
Als je zelf iemand verliest die dichtbij je staat, dan is het heel begrijpelijk dat je tijdelijk niet volledig emotioneel beschikbaar kunt zijn voor je kind. Je hebt immers je eigen verdriet en rouwproces. Zoek dan naar een persoon waar je kind zich veilig bij voelt en die kan helpen. Zoals een opa/oma, oom/tante, vaste oppas of vaste leidster op de opvang.

3. Benoem gevoelens

De meeste peuters en kleuters kunnen nog moeilijk woorden geven aan gevoelens. Je helpt je kind door zijn gevoelens te benoemen.

4. Beantwoord vragen eerlijk

Beantwoord vragen van je kind eerlijk en verzacht de antwoorden niet. Het is goed om je ervan bewust te zijn dat je kind dingen nog letterlijk kan nemen en draai niet om de waarheid heen. Wees duidelijk en vertel dat opa dood is en niet meer kan bewegen, ademen, lachen en geen pijn meer voelt. Hiermee help je je kind de dood steeds beter te begrijpen.

5. Blijf begripvol

Blijf begripvol en blijf rustig antwoord geven op de vragen van je kind, ook als dit steeds dezelfde vragen zijn. Leg meerdere keren uit dat de overledene niet meer terugkomt. Toon daarnaast ook begrip voor gedragsveranderingen. Blijf rustig en help je kind.

6. Betrek je kind bij het nemen van afscheid

Kies hiervoor een manier die bij jou en bij je kind past. Als je weet dat iemand gaat overlijden, kan je kind een tekening maken en deze bij het afscheid geven om mee te nemen in de kist. Andere manieren van het betrekken bij het afscheid zijn bijvoorbeeld een bloem mogen dragen of ergens neerleggen tijdens de uitvaart of de kist versieren. Ook kan je ervoor kiezen om je kind de overledene te laten zien en/of aan te laten raken.

7. Ontschuldigen

Leg je kind uit dat het overlijden niet zijn schuld is. Dit kun je bijvoorbeeld zo uitleggen: “Papa is dood gegaan, omdat hij heel ziek was. Dat komt niet door iets wat jij hebt gezegd of gedaan.”

Boekentips over rouw voor peuter en kleuter

Het lezen van een boek kan een peuter of kleuter goed helpen bij het beter begrijpen van de dood. Lees samen met je kindje meerdere keren een boekje. Hier zijn een aantal tips voor boeken bij rouw voor peuters en kleuters:

Wil je meer weten over rouw bij kinderen? Twijfel je of het nodig is om hulp in te schakelen voor de verwerking?  Lees dan meer over rouw en verlies bij kinderen in het artikel: Omgaan met rouw en verlies bij kinderen: rouwreacties en rouwverwerking.

Dit artikel is geschreven in samenwerking met Mariken Spuij, Klinisch Psycholoog/Psychotherapeut bij TOPP-zorg en universitair docent bij de Universiteit Utrecht. Mariken is expert op het gebied van rouw bij kinderen en jongeren en doet al jaren wetenschappelijk onderzoek naar rouw bij kinderen.