Hoe vertel je je peuter of kleuter dat je gaat scheiden?

Het is belangrijk om je baby, peuter of kleuter goed voor te bereiden als je gaat scheiden. Hoe kun je jouw kind hierop voorbereiden? Wat begrijpen ze al? En wat nog niet? Welke woorden kun je gebruiken om het uit te leggen? Lees in dit artikel alles wat je moet weten over het vertellen van een scheiding aan een peuter of kleuter. Inclusief tips om het op verschillende creatieve manieren te vertellen die aansluiten bij de leeftijd van jouw kind.

Vanaf welke leeftijd vertel je je kind dat je gaat scheiden?

Vanaf dat je kind kan praten is het belangrijk om te vertellen dat jullie uit elkaar gaan. Hoe jong een kind ook is, het merkt vaak al dat er iets speelt of dat er iets gaat veranderen. Jonge kinderen kunnen zelf nog geen woorden geven aan wat ze merken en daarom is het belangrijk om dit voor ze te doen. Ook als er geen spanningen zijn en je kind misschien wel niks in de gaten heeft, is het belangrijk om duidelijk te vertellen dat jullie uit elkaar gaan. Dat biedt voorspelbaarheid en daarmee veiligheid. Voorbereiden op veranderingen is zeer belangrijk. Als dat niet gebeurd en bijvoorbeeld één van de ouders vertrekt plotseling uit huis, dan kan dat veel onrust en angsten opleveren. Een peuter of kleuter zal dan lang bang blijven dat de andere ouder ook plotseling zal vertrekken.

Sluit bij het vertellen over de scheiding goed aan bij de leeftijd van je kind. Een jonge peuter begrijpt nog veel minder dan een oudere kleuter. Hier lees je de belangrijkste tips en aandachtspunten per leeftijd. Verder op in het artikel vind je nog veel meer informatie over welke woorden je kan gebruiken en voorbeelden van manieren waarop je het kan vertellen.

Hoe vertel je een kind van 2 jaar dat je gaat scheiden?

Een kind van 2 is nog erg jong en zal niet veel begrijpen van een scheiding. Hou het gesprek heel kort en simpel. Zorg dat je op ooghoogte van je kind zit. Ga bijvoorbeeld samen op de grond zitten. Leg in één zin uit dat jullie uit elkaar gaan. Vertel er ook bij (wederom heel kort) wat dit praktisch voor je kind betekent. Dus bijvoorbeeld dat er een nieuw huis komt of dat papa of mama ergens anders gaat wonen.

Hoe vertel je een kind van 3 jaar dat je gaat scheiden?

Ook een kind van 3 jaar kan een scheiding cognitief nog niet begrijpen. Hou het gesprek heel kort en eenvoudig. Leg het in een paar zinnen uit en laat het daarbij. Zeg bijvoorbeeld dat papa en mama niet meer verliefd zijn en papa/mama ergens anders gaat wonen. Als je kind vragen heeft geef dan korte en duidelijke antwoorden. Bij een kind van 3 jaar kan je de scheiding bijvoorbeeld verder toelichten aan een hand van een verhaaltje met knuffels, een voorbeeld hiervan vind je verder op in het artikel.

Hoe vertel je een kind van 4 jaar dat je gaat scheiden?

Een kind van 4 jaar kan iets meer begrijpen, maar het woord scheiding is nog veel te abstract. Vermijdt dit woord en leg vooral uit wat de scheiding praktisch voor je kleuter betekent. Vertel dus dat papa of mama ergens anders gaat wonen en wat er verandert voor je kind (bijvoorbeeld dat hij een nieuwe kamer krijgt). Een kind van 4 kan ook nog geen lang gesprek voeren, dus hou het kort. Vertel er wel bij dat jullie altijd evenveel van je kind zal blijven houden en dat het niet de schuld is van je kind dat papa en mama uit elkaar gaan.

Hoe vertel je een kind van 5 jaar dat je gaat scheiden?

Een kind van 5 jaar heeft nog een korte aandachtsboog dus hou het gesprek kort en bondig. Het woord scheiding is ook voor een kind van 5 jaar veel te moeilijk. Vermijdt dit woord en leg vooral uit wat er praktisch voor je kind zal veranderen.  Een kind van 5 jaar kan iets meer begrijpen, leg daarom heel kort en algemeen ook de reden van de scheiding uit. Zeg bijvoorbeeld dat jullie niet meer verliefd zijn of veel ruzie maken. Vertel verder geen details, maar hou het kort en duidelijk. Het is erg belangrijk om bij een kind van 5 jaar te vertellen dat de scheiding niet zijn schuld is en hij niks aan de scheiding kan veranderen. Ook is het belangrijk om te benadrukken dat zowel papa als mama evenveel van je kind blijft houden, ook als jullie straks niet meer allemaal bij elkaar wonen.

Heb je oudere kinderen en wil je weten hoe je kan aansluiten bij hun leeftijd? Er is meer informatie te vinden over het vertellen dat je gaat scheiden in het artikel ‘hoe vertel je je kind dat je gaat scheiden’. Of in het artikel specifiek voor het vertellen over de scheiding aan kinderen van 6, 7 of 8 jaar.

Wat merkt een baby, peuter of kleuter van een scheiding?

Soms wordt gezegd dat een baby nog te jong is om last te hebben van een scheiding, maar niets is minder waar. Een baby, peuter of kleuter weet niet precies wat er speelt. Ze hebben nog niet de cognitieve capaciteiten om een scheiding te begrijpen, maar ook zij krijgen te maken met allerlei gevoelens van verlies. Ze kunnen nog niet of nauwelijks praten, maar slaan ervaringen wel op in hun (lijfelijke) geheugen. Peuters en kleuters begrijpen wel dat papa of mama ergens anders gaat wonen, maar niet waarom.
Een scheiding is voor jou als ouder een emotioneel proces, waardoor het logisch is dat je een periode minder emotioneel beschikbaar bent voor je kind. Zoek hulp voor jezelf als dat nodig is. Baby’s en jonge kinderen zijn heel gevoelig voor signalen van ouders.  De hersenen van je baby zijn heel ontvankelijk voor de emotionele communicatie in hun omgeving. Ze voelen mee met jou als ouder, omdat jij de belangrijkste hechtingspersoon voor ze bent. Hij is gewend dat papa en mama er meestal zijn en dat verandert tijdens een scheiding. Dus ook voor baby’s, peuters en kleuters is een scheiding een ingrijpende verlieservaring.

Wanneer vertel je dat jullie uit elkaar gaan?

Peuters leven erg in het moment en hebben nog weinig tijdsbesef. Ondanks dat is het wel goed om ze voor te bereiden op veranderingen. Kinderen voelen zich veilig bij voorspelbaarheid. Peuters moeten weten wat er gaat veranderen en wanneer, om angsten en onveiligheid te voorkomen. Ze zijn alleen nog te jong om alles goed te overzien, vertel het daarom niet te lang van te voren. En vertel het tegelijkertijd ook weer niet te kort voor het vertrek. Hou bij peuters en kleuters een week of een paar dagen voordat één van de ouders uit het gezin vertrekt aan als richtlijn. Elke situatie is natuurlijk anders, dus bedenk zelf wat het beste past in jullie situatie. Zorg er in elk geval voor dat je het niet pas op de dag zelf vertelt, dat is te kort van te voren en kan onveilig zijn. En ook niet weken of maanden van te voren, want dat is te lang voor kinderen met deze leeftijd.

Vertel het bij voorkeur samen

Het is het beste om samen te vertellen dat jullie uit elkaar gaan. Een kind ziet het dan als een gezamenlijke boodschap. Het is voor kinderen fijn als ouders op één lijn liggen.

Het is dan wel belangrijk dat dit op een rustige manier kan. Wees altijd respectvol over elkaar en creëer een goede samenwerking als ouders. Maak elkaar nooit zwart tegenover je kind. Probeer je eigen emoties onder controle te houden, want nu draait het even om de kinderen en er moet ruimte zijn voor hun gevoelens. Bereid het gesprek samen voor. Bespreek waar en hoe jullie het gaan vertellen. Bedenk samen hoe je het kan uitleggen aan je kind, wat zijn passende woorden voor zijn of haar leeftijd? Verder op in het artikel geven we een aantal voorbeelden.

Als jullie verwachten dat er ruzie zal ontstaan, dan kan je het beter apart vertellen. Zorg er dan wel voor dat je het allebei minimaal één keer met jullie peuter bespreekt en vertel elkaar wanneer je dit gedaan hebt en hoe het ging. Hierdoor weet je wat je kind te horen heeft gekregen en wat er speelt bij je kind.

Er komt veel op je af tijdens een scheiding, het is een emotionele en ingrijpende gebeurtenis. Naast alle emoties moeten er veel praktische zaken geregeld worden voor de kinderen. Online kan je veel informatie vinden over scheiden met kinderen. De Rijksoverheid heeft ook een brochure gemaakt, waarin staat uitgelegd welke alle praktische zaken allemaal geregeld moeten worden.

Ondanks alle regeldingen en emoties is het ontzettend belangrijk om er voor je kind te zijn en een goede samenwerking als ouders te hebben. Hiermee voorkom je zoveel mogelijk schade bij je kind.

Waar vertel je het?

Bij oudere kinderen kun je om tafel gaan zitten, maar bij jonge kinderen is dit vaak lastig. Ze hebben nog een korte aandachtsspanne. Ze zijn snel afgeleid of willen weer gaan spelen.

Hou het gesprek dan ook kort en zoek een plek waar je kind zich prettig voelt. Meestal is dit thuis, bijvoorbeeld in de woonkamer op de bank of in de keuken. Je kan ook bij je kind op de grond gaan zitten. Kinderen spelen op de grond en voelen zich vaak prettig tussen hun speelgoed.

Als jullie meerdere kinderen hebben en je wilt het samen vertellen, neem dan een peuter op schoot. Laat een peuter er niet te lang bij zitten en laat hem gaan spelen als hij dat wilt.

Wat vertel je precies en in welke woorden?

Zoals we eerder al zeiden hou het kort en simpel. Gebruik Jip en Janneke taal. Dus in eenvoudige taal die aansluit bij de leeftijd van je kind. Maak korte zinnen met simpele woorden. Zeg dus bijvoorbeeld niet dat je gaat scheiden, want het woord ‘scheiden’ is veel te ingewikkeld. Ben wel duidelijk, draai er niet om heen of maak het niet minder zwaar dan het is. Veel ouders vinden het heel moeilijk om aan hun kind te vertellen dat ze uit elkaar gaan. Dat is heel begrijpelijk, je eigen gevoelens spelen mee en je wilt je kind geen pijn doen. Je helpt je kind het meest door duidelijk te zeggen waar het op staat.

Vertel er ook bij waarom jullie uit elkaar gaan, het is voor kinderen belangrijk om te weten wat de reden is, zodat ze weten dat het niet hun schuld is. Maar hou de reden algemeen en belast je kind niet met details die niet voor kinderen geschikt zijn. Vertel bijvoorbeeld ook niet over de verliefdheid op een ander, mocht daar sprake van zijn.

Sluit aan bij de leeftijd van je kind. Vertel in elk geval dat papa of mama ergens anders gaat wonen, bijvoorbeeld omdat jullie niet meer verliefd zijn.

Voorbeeld zinnen die je kunt gebruiken:

“Papa en mama zijn niet meer verliefd op elkaar, daarom gaat papa/mama ergens anders wonen.”

“Papa en mama vinden elkaar niet meer lief, papa/mama gaat daarom ergens anders wonen”

“Papa en mama maken elkaar te vaak verdrietig.”

“Daarom gaan papa en mama uit elkaar, dat betekent dat papa/mama voor altijd ergens anders gaat wonen. ”

“Papa/mama gaat ergens anders wonen, omdat papa en mama vaak ruzie hebben en niet meer samen willen zijn”.

Vertel er altijd meteen bij:

   Dat jullie altijd evenveel van je kind blijven houden

   Dat de scheiding niet de schuld is van je kind, maar dat het iets is tussen papa en mama, waar je kind niks aan kan veranderen.

   Dat je kind papa en mama allebei blijft zien (als dat zo is) en jullie allebei voor je kind blijven zorgen.

   Dat papa of mama altijd ergens anders blijft wonen en niet meer terugkomt.

Het is heel belangrijk om goed uit te leggen dat het niet meer goed komt. Kinderen kunnen jarenlang blijven hopen dat hun ouders weer samen komen. Hoe duidelijker je hierover bent, hoe beter dit is voor de verwerking van de scheiding. Bij peuters en kleuters loopt fantasie en werkelijkheid nog door elkaar heen. Ze zullen niet meteen begrijpen dat de scheiding definitief is. Zelfs als de andere ouder al een tijdje uit huis is, kan je vragen verwachten zoals: “wanneer komt papa/mama weer hier wonen?”. Blijf herhaaldelijk op een rustige manier uitleggen dat de scheiding definitief is en papa of mama niet meer thuis komt wonen.

Probeer ook meteen zoveel mogelijk duidelijkheid te geven over wat er voor je kind gaat veranderen. Is de omgangsregeling al bekend? Bekijk de situatie ook praktisch, zo denken kinderen ook. Wat betekent de scheiding voor school, hun slaapkamer en hun verjaardag. Vertel wat je weet en zeg anders dat je het niet weet en het meteen aan het kind zal vertellen als er meer duidelijk is. Misschien is dit al te veel informatie voor je kind. Je kan dit ook altijd op een later moment zeggen.

Hoe vertel je dat jullie uit elkaar gaan?

Peuters en kleuters kunnen nog geen lang gesprek voeren. Hou het kort en simpel. Maak er geen lang gesprek van, want dat kunnen jonge kinderen nog niet aan. Je kunt ervoor kiezen om het op een speelse manier te vertellen. Hiermee sluit je aan bij de belevingswereld van een kind. Denk bijvoorbeeld aan het vertellen van een verhaaltje of het maken van een tekening. Elk kind is anders, dus kies een manier die bij jullie past. Het lezen van boekjes over een scheiding is vooral heel goed om te doen in de periode nadat jullie het verteld hebben, omdat een scheiding langzaam doordringt bij jonge kinderen.

Voorbeeld verhaaltje

Gebruik bijvoorbeeld twee knuffels, poppen of speelfiguurtjes om het uit te leggen. Kies speelgoed dat je kind aanspreekt. Zet de knuffels bij elkaar en vertel dat ze elkaar eerst heel lief vonden. Zelfs zo lief dat ze gingen trouwen en/of in één huis gingen wonen en een kindje kregen. Pak nog een klein poppetje of knuffeltje erbij, die het kindje voorstelt.  Vertel vervolgens dat toen de knuffels een tijdje samen woonden ze steeds vaker ruzie maakten en elkaar minder lief vonden. Ze hadden het niet meer leuk samen en daarom hebben ze besloten dat één van de knuffels ergens anders gaat wonen. Zet één knuffel op een andere plek, iets verder van de andere knuffels. Vertel er ook altijd bij dat de papa en mama-knuffel altijd even veel van de kinder-knuffels blijven houden. Ook als ze ergens anders wonen.

Voordat je dit verhaaltje vertelt, is het wel belangrijk dat je kind weet dat dit over jullie gezin gaat. Vertel eerst dat papa en mama elkaar niet meer lief vinden en dat papa of mama ergens anders gaat wonen. Daarna kun je dit verhaaltje vertellen en tot slot zeg je erbij: “zo ging het ook bij jouw papa en mama.”

Gebruik van een tekening

Je kan een tekeningetje maken terwijl je vertelt dat jullie gaan scheiden. Zo kun je je woorden visueel ondersteunen en dat kan duidelijkheid bieden voor kinderen. Een scheiding is namelijk erg abstract en moeilijk te begrijpen voor jonge kinderen.

Teken bijvoorbeeld eerst een huisje met papa en mama en een hartje ertussen. Teken vervolgens de kinderen erbij. Maak daarna van het hartje een gebroken hartje en teken de nieuwe situatie. Bijvoorbeeld een huis erbij, waar papa of mama gaat wonen. Zorg dat de kinderen in het midden staan op de tekening en in de buurt van zowel papa als mama staan. Je kan bijvoorbeeld met pijltjes aangeven dat de kinderen zowel bij papa als mama blijven horen.

Filmpje ter ondersteuning

Je kan samen met je kind dit filmpje bekijken, waarin heel kort wordt uitgelegd dat twee schildpadden uit elkaar gaan. Het is gebaseerd op het verhaal van The Turtle Story, Janet Jonhston, through the eyes of children (1997).  Het is een kort eenvoudig filmpje met algemene uitleg over een scheiding voor jonge kinderen. Laat nooit alleen het filmpje zien zonder verdere informatie. Vertel er altijd bij waarom je het filmpje laat zien en leg uit hoe de situatie bij jullie is.

Het verhaal gaat over een zeeschildpad en een landschildpad die verliefd op elkaar worden. Ze gaan samenwonen en krijgen baby-schildpadjes. Op een gegeven moment wordt de zeeschildpad steeds verdrietiger omdat ze de zee zo mist. Ze wil in de zee gaan wonen, maar de landschildpad kan niet zwemmen. Uiteindelijk beslissen ze dat de zeeschildpad terug naar zee gaat en de landschildpad op land blijft wonen. De baby schildpad heeft daarna twee huisjes, één huis op het land en één huis in de zee. In zee en op land is het heel anders, maar bij allebei doet het baby schildpadje leuke dingen. In de zee leert hij zwemmen en op land kan hij lekker spelen in het zand.

Boekje lezen

Bij peuters en kleuters zal het langzaam tot ze doordringen dat jullie uit elkaar gaan, dit heeft tijd nodig. Het kan daarbij helpen om samen een boekje te lezen over een scheiding wat aansluit bij de leeftijd van je kind. Dit is vooral zinvol in de periode nadat jullie je kind hebben vertelt over de scheiding.

• Van alles twee
  Martine Delfos, ISBN 9075564406. Vertel- en voorleesboek vanaf circa 3 jaar.
• Dag papa, tot volgende week
  Brigitte Weniger, ISBN 9051160216. Vanaf circa 3 jaar.
• Soms woon ik bij mama en soms woon ik bij papa
  Melanie Walsh, ISBN 9789089414533.
• Niet meer samen. De papa en mama van Jonna en Joris gaan scheiden
  L. Klein-Vuijst & Nynke Talsma, ISBN 9789033830044.
• Kamil, de groene kameleon
  Daniëlle Steggink, ISBN 9066655003. Vanaf circa 4 jaar, voor kinderen met ruziënde ouders.
• De prinses die droomde van aardbeien.
  Tineke Toet, ISBN 978-90-818933-05. Vanaf circa 4 jaar.

Welke reactie kan je verwachten? 

Veel peuters en kleuters zullen nauwelijks reageren als je vertelt dat jullie gaan scheiden. Ze nemen het aan als gegeven en gaan verder met spelen. Dit komt omdat een scheiding abstract is voor kinderen. Ze snappen nog niet wat het echt betekent en kunnen nog niet weten wat er allemaal gaat veranderen. Sommige peuters of kleuters zullen wel veel emoties laten zien. Ze kunnen heel hard gaan huilen, boos worden of erg angstig zijn. Dit komt soms ook omdat ze veel emoties voelen van jullie als ouders of van hun broertjes of zusjes en ze niet weten hoe ze met al deze spanningen en gevoelens kunnen omgaan.

Elk kind zal weer anders reageren. Geen enkel kind is hetzelfde. Ook het rouwproces van de scheiding zal voor ieder kind anders verlopen. Vaak begint het echte rouwproces pas een hele tijd na de scheiding, als duidelijk is wat er gaat veranderen en er weer meer rust en veiligheid is. In het eerste jaar na de scheiding zal je kind vooral bezig zijn met overleven en zich aan te passen aan de nieuwe situatie. Hierna merkt je kind wat er daadwerkelijk verandert is, er is weer meer rust, het heeft zich aangepast en dan komt er ruimte voor de emoties van je kind. Heb dus ook nog een lange tijd na de scheiding oog voor mogelijke effecten van de scheiding op je kind. 

Jonge kinderen kunnen snel schakelen tussen emoties. Het ene moment kunnen ze heel verdrietig zijn en helemaal overspoeld raken door verdriet en even later zijn ze weer vrolijk aan het spelen zijn. Dit is heel normaal en niet gek als jouw peuter of kleuter dat doet. Jonge kinderen rouwen wel, maar ze zijn nog niet in staat om een hele tijd achter elkaar verdrietig te zijn. Ze gaan veel vluchtiger met emoties om. Dit kan soms gek overkomen op volwassenen, maar dit is dus heel normaal.

Peuters en kleuters denken nog egocentrisch. Ze hebben vaak schuldgevoelens. Ze denken dat zij de oorzaak zijn van de scheiding. Peuters en kleuters bekijken de wereld vanuit zichzelf en kunnen zich nog niet inleven in een ander. Ze denken dat zij iets verkeerds hebben gedaan waardoor papa of mama uit huis gaat. Ze denken bijvoorbeeld als ik maar liever was geweest, goed had geluisterd of niet stout was geweest, dan was papa/mama nooit weggegaan.

Kinderen denken dan ook vaak dat zij het weer goed kunnen maken. Ze denken dat als ze lief zijn of goed luisteren papa/mama vanzelf weer terugkomt. Het is belangrijk om te benadrukken dat de scheiding niet de schuld is van je kind en dat je kind er niks aan kan doen om het weer goed te maken. Het is iets tussen papa en mama en daar kunnen de kinderen niks aan veranderen. 

Vaak gestelde vragen door peuters of kleuters

Vragen die peuters en kleuters kunnen stellen:

• Wanneer komt papa/mama weer bij ons wonen?
• Wat gebeurt er met ons huisdier?
• Als papa/mama in z’n nieuwe huis woont, vindt hij/zij mij dan niet meer lief?
• Ga jij net als papa/mama ook ergens anders wonen? En wie zorgt er dan voor mij?
• Zie ik mijn knuffels en speelgoed nooit meer als we verhuisd zijn?
• Maar hoe weten opa en oma dan waar we straks wonen? (Kinderen kunnen erg bang zijn voor alle veranderingen na een verhuizing, ze zijn bijvoorbeeld bang opa’s, oma’s, vriendjes nooit meer te zien)

Neem vragen altijd serieus en geef een zo kort en duidelijk mogelijk antwoord. Door duidelijkheid te geven neem je veel zorgen en onzekerheid weg bij je kind. Hou zo veel mogelijk vast aan de vaste dagstructuur en vaste rituelen en patronen. Dat biedt je kind houvast. Zie in het overzicht hieronder wat je kan doen om de schade van een scheiding voor je baby, peuter of kleuter zo veel mogelijk kan beperken.

Een scheiding is ingrijpend, zeker ook voor hele jonge kinderen. Door peuters en kleuters duidelijke uitleg te geven en ze goed voor te bereiden op de veranderingen, kan je veel onzekerheid en angsten wegnemen. Hou het gesprek altijd kort, gebruik eenvoudige woorden eventueel met ondersteuning van een verhaaltje of tekening. Veel succes.

Heb je na het lezen van dit artikel nog vragen over hoe je de scheiding zo goed mogelijk met je kind(eren) kunt bespreken? Je bent niet alleen. Veel ouders worstelen met deze lastige situatie. Daarom heb ik de online Masterclass “Scheiding: zo vertel je het je kind” ontwikkeld. Met video’s, templates en een stappenplan krijg je het vertrouwen om dit op een kalme en liefdevolle manier aan te pakken. Van tips voor het juiste gesprek tot adviezen om loyaliteitskwesties te voorkomen.
Veel sterkte!