Heb jij één of meerdere leerlingen in je klas met gescheiden ouders? Weet je dan hoe je kan helpen? Een scheiding is enorm ingrijpend voor kinderen. School kan een beschermende factor zijn. Als leerkracht kun je veel betekenen voor jouw leerling in deze moeilijke periode. Hier lees je wat de gevolgen zijn van een scheiding voor een kind en op welke signalen je kunt letten per leeftijd.
Leerling met gescheiden ouders in je klas
In zo ongeveer elke klas zit wel één of meerdere leerlingen met gescheiden ouders. Veel kinderen krijgen te maken met een scheiding van hun ouders. Naar schatting maken zelfs 86.000 kinderen per jaar een scheiding van hun ouders mee. Dat zijn heel veel kinderen. Er is dus een grote kans dat in de loop van het schooljaar één van jouw leerlingen een scheiding van z’n ouders gaat meemaken. Van 15-jarige leerlingen woont 3 op de 10 kinderen niet (meer) bij beide ouders. Dat zijn gemiddeld dus ongeveer 9 leerlingen per klas!
Een scheiding heeft een enorm grote impact op kinderen. Kinderen krijgen te maken met veel veranderingen, het verwerken van emoties, extra taken, vragen en zorgen over de toekomst en met samengestelde gezinnen.
School is voor veel leerlingen een veilige, fijne plek. Het is de plek waar ze, na thuis, de meeste tijd doorbrengen. Daarom is het belangrijk dat school een veilige, stabiele plek is, juist omdat er thuis al zoveel onrust is. Je kunt dus als leerkracht of school een grote rol spelen bij het ondersteunen van een leerling.
Gevolgen voor kinderen
Het meemaken van een scheiding leidt tot psychologische gevolgen voor een kind. Kinderen die een scheiding van hun ouders meegemaakt hebben, hebben 2x zoveel kans op emotionele- en gedragsproblemen ten opzichte van kinderen van wie de ouders bij elkaar zijn. Het is dus een hele grote risicofactor voor het ontwikkelen van problemen.
Na een scheiding verandert het leven van een kind ingrijpend. Een kind krijgt twee woonplekken, verhuist, ziet z’n vader en/of moeder minder vaak en soms wisselt een kind van school. Veel kinderen voelen zich na een scheiding in de steek gelaten, eenzaam en afgewezen. Hoe de scheiding verloopt, speelt een belangrijke rol bij de ernst van de psychologische gevolgen voor een kind. Uit onderzoek zijn zowel gevolgen bekend op korte termijn als op lange termijn.
Kortetermijngevolgen voor kinderen
Belangrijke gevolgen op de korte termijn zijn:
- Externaliserende problemen, zoals druk en agressief gedrag, gedragsproblemen en bij oudere kinderen ook vandalisme, stelen, delinquent gedrag en alcohol- en drugsgebruik.
- Internaliserende problemen, zoals zich terugtrekken, somberheid, loyaliteitsproblemen, angst en een laag zelfbeeld.
- Een minder goede band met één of beide ouders.
- Problemen en moeilijkheden in het contact met leeftijdsgenoten.
- Problemen op school, bijvoorbeeld lagere cijfers, concentratieproblemen, problemen in contact met klasgenoten of vriendjes. Uit onderzoek blijkt dat vooral bij jongens de leerprestaties achteruit kunnen gaan. Bij jongens tussen de 6 en 12 jaar zijn 5 jaar na de scheiding die leerprestaties nog steeds lager. Bij meisjes blijven ze meestal gelijk.
Langetermijngevolgen voor kinderen
De periode na de scheiding is voor bijna alle kinderen moeilijk en hoe langer de scheiding geleden is, hoe beter een kind zich weer voelt. Toch zijn er ook gevolgen op de lange termijn bekend. Vaak voorkomende gevolgen op de lange termijn:
- Een lager inkomen en eindniveau van opleiding.
- Grotere kans om zelf te scheiden.
- Groter risico op depressie, inclusief meer kans om in de hulpverlening terecht te komen.
- Minder sterke band met ouders.
Ondanks dat scheidingen tegenwoordig veel voorkomen en er daardoor meer begrip en acceptatie is, blijven er negatieve gevolgen voor kinderen bestaan.
Ernstige gevolgen: loyaliteitsconflicten, ouderverstoting en parentificatie
Als er sprake is van een vechtscheiding of een lange periode van veel onrust, veranderingen en ruzies, is er meer risico op ernstige problemen, zoals ernstige loyaliteitsconflicten, ouderverstoting en parentificatie.
Loyaliteit is de verbondenheid tussen ouder en kind. Een kind is loyaal aan beide ouders. Loyaliteitsproblemen zijn normaal en komen ook voor bij kinderen waarvan de ouders bij elkaar zijn. Maar bij een scheiding is het voor een kind niet makkelijk om loyaal te zijn aan beide ouders. Bij een loyaliteitsconflict doen beide ouders een tegengesteld beroep op hun kind. Een kind krijgt dan het gevoel dat het moet kiezen tussen z’n ouders, een onmogelijke opgave. Het is voor een kind belangrijk om goedkeuring te krijgen van de ene ouder om het bij de andere ouder fijn te hebben.
Loyaliteitsconflicten en PAS
Loyaliteitsconflicten of conflicten tussen ouders kunnen zo heftig zijn, dat er voor een kind niets anders opzit dan voor z’n vader of z’n moeder te kiezen. Er is dan sprake van ouderafwijzing, oudervervreemding of ouderverstoting (PAS oftewel Parental Alienation Syndrome). Een kind hoopt door de afwijzing van één van beide ouders, geen last meer te hebben van de vijandige sfeer.
Parentificatie
Tot slot komt parentificatie vaak voor na een scheiding. Bij parentificatie wordt het kind verantwoordelijk voor het welzijn en de taken van z’n ouders. Het kind neemt dan volwassen zorgen en volwassen taken op zich.
Signalen bij kinderen
Als leerkracht zie je je leerling heel regelmatig, daarom heb je een belangrijke signaalfunctie. Hier lees je op welke signalen je kunt letten bij een leerling met gescheiden ouders. Dit is extra goed om te weten voor leerkrachten, omdat het in deze periode vaak niet goed gaat met de ouders. Een scheiding is ook voor ouders zeer ingrijpend en daardoor hebben ze (heel begrijpelijk) soms minder signalen in de gaten. Ook laten kinderen sommige signalen alleen op school zien en niet thuis, om hun ouders te ontlasten. Juist daarom heb je als leerkracht een belangrijke signalerende rol. Hoe kun je zien of een leerling veel last heeft van de scheiding? Waar kun je op letten?
Ten eerste is het belangrijk om te beseffen dat alle kinderen anders zijn. De signalen verschillen per kind en per situatie. Toch spelen de emoties verdriet, boosheid en angst altijd een rol. Sommige kinderen voelen ook opluchting, als er bijvoorbeeld door de scheiding minder ruzies zijn.
Bij sommige kinderen zijn de gevolgen van een scheiding meteen zichtbaar, maar vaak komen de signalen pas later. Vaak pas als er thuis weer wat meer rust is, bijvoorbeeld als de grootste veranderingen achter de rug zijn of als het weer iets beter met de ouders gaat.
Let bij je leerling op de volgende punten:
- Het gedrag van je leerling met gescheiden ouders > Is er een gedragsverandering te zien bij je leerling? Is hij of zij drukker, opstandig of juist meer teruggetrokken? Deze gedragsverandering kan subtiel zijn of juist overduidelijk. Ga eventueel na welk gedrag je leerling liet zien in een vorige groep. Bij leerlingen die meer externaliserend gedrag vertonen kun je letten op agressie, boosheid, dingen stuk maken en ruzie zoeken. Bij leerlingen die meer geneigd zijn tot internaliserend gedrag kun je letten op stil zijn, somberheid, terugtrekken, angst en onzekerheid.
- Concentratie en leerprestaties > Veel kinderen die in een onrustige, emotioneel heftige situatie zitten, hebben moeite om zich te concentreren. Heel begrijpelijk, want hun hoofd zit vol met zorgen. Je leerling presteert hierdoor minder, zit naar buiten te turen tijdens schoolwerk of leidt andere leerlingen af.
- Conflicten met andere kinderen > Op school is een kind constant omringd door leeftijdsgenoten. Na een scheiding zijn er dan ook vaak meer conflicten of problemen met klasgenoten. Er ontstaan vaker ruzies en conflicten, en vriendschappen worden vaker verbroken.
Signaleren bij peuters en kleuters (kinderen van 2 tot 6 jaar)
Bij jonge kinderen, zoals peuters en kleuters, kun je vooral aan het gedrag zien dat er iets speelt. Ze kunnen hun emoties nog niet (goed) onder woorden brengen. Spanningen komen er dan uit via gedrag, problemen met eten, slapen of ze krijgen last van lichamelijke klachten, zoals buikpijn, hoofdpijn of misselijkheid.
Een peuter of kleuter ziet zichzelf vaak als de oorzaak van de scheiding.
Vaak uiten ze hun boosheid niet thuis, maar juist op school of op de opvang. Ook is een peuter of kleuter vaak bang dat hij z’n vader of moeder nooit meer zal zien. Ze kunnen (weer) last krijgen van verlatingsangst. Een terugval in de ontwikkeling wordt bij peuters en kleuters vaak gezien. Bijvoorbeeld een terugval in de zindelijkheid, weer duimzuigen of aanklampend gedrag vertonen bij het afscheid nemen. Kinderen van deze leeftijd zullen veel vragen hebben over de toekomst.
Signalen bij kinderen in de basisschoolleeftijd (6-12 jaar)
Kinderen in de basisschoolleeftijd (6-12 jaar) maken zich vaak zorgen over hun ouders. Ze willen niet dat hun vader of moeder verdrietig is, dus gaan ze de ouder tevreden stellen en zich aanpassen.
Ook komen schuldgevoelens vaak voor. Een kind heeft het gevoel dat het zijn schuld is dat z’n ouders zijn gescheiden. Als jouw leerling hier last van heeft, dan wil hij misschien proberen om de scheiding weer ongedaan te maken, bijvoorbeeld door extra goed te luisteren en lief te zijn. Als iets jouw schuld is, dan kun je het namelijk ook weer veranderen. Dat geeft een kind een zware verantwoordelijkheid. Maak een kind daarom altijd duidelijk dat de scheiding niet zijn schuld is. Ook gaan kinderen op deze leeftijd vaak taken en zorgen overnemen van ouders, ook dit is een zware verantwoordelijkheid voor het kind.
Oudere kinderen in de basisschoolleeftijd (10-12 jaar)
De wat oudere kinderen op de basisschool zullen veel verdriet hebben. Ze kunnen de scheiding al goed begrijpen, maar het is nog moeilijk om deze grote emoties te verwerken. Je leerling kan op deze leeftijd al vergelijken en ziet bijvoorbeeld dat de ouders van een vriendje nog wel bij elkaar zijn. Je leerling voelt zich in de steek gelaten door z’n ouders. Een kind op de basisschool zal waarschijnlijk veel zorgen en soms ook angsten hebben voor de toekomst.
Signalen bij pubers (kinderen vanaf 12 jaar)
Een leerling op de middelbare school begrijpt de scheiding al een stuk beter dan jonge kinderen. Je leerling snapt hoe relaties werken en dat die voorbij kunnen gaan. Toch is een scheiding voor een puber vaak zeer ingrijpend, juist omdat een puber net bezig is om zich los te maken van z’n ouders. En midden in dit proces verandert de gezinssituatie.
De ene puber zoekt meer afleiding buitenshuis bij vrienden of sport. Terwijl de ander juist veel taken thuis op zich neemt. Ook is bij pubers de kans groter dat ze alcohol of drugs gaan gebruiken of betrokken zijn bij vandalisme. Het zich afzetten tegen de ouders kan versterkt worden door een scheiding, met flinke conflicten tussen ouders en kind als gevolg. Een leerling in deze leeftijd zal sneller partij kiezen voor één van de ouders. Ze kunnen veel moeite hebben met een nieuwe partner van hun vader of moeder.
Zoals je in deze brief van Villa Pinedo kunt lezen kun jij het verschil maken! Weet jij wat je kunt doen om jouw leerling met gescheiden ouders te helpen? Je weet nu al wat de gevolgen en signalen zijn waar je op kunt letten, heel belangrijk! Wil je weten wat je nog meer kunt doen om het verschil te maken? Lees hier alle tips voor leerkrachten: Leerling met gescheiden ouders op school: Tips voor leerkracht & school.
Help je leerling en verwijs ouders voor gratis informatie, advies en tips over kinderen en scheiden naar: www.psychogoed.nl/scheiden. Hier vinden ze ook informatie over hoe ze hun kind kunnen vertellen dat ze gaan scheiden, welk gedrag je van je kind kunt verwachten en hoe je hiermee kunt omgaan als ouder.
