Bang, boos, blij, gefrustreerd, verdrietig, jaloers of teleurgesteld. Allemaal emoties die kinderen regelmatig ervaren. In de opvoeding is het omgaan met emoties vaak ingewikkeld. Je probeert van alles, maar kinderen uiten hun emoties primair en daardoor vaak heftig. Denk maar aan een driftbui, extreme angst of een fikse boosheid. Hoe kan je je kind helpen bij het omgaan met emoties? Hoe leer je je kind rustig te worden en zich weer fijn te voelen?
Hoe kinderen omgaan met emoties
Heeft jouw kind last van heftige emoties? Of blijft je kind hangen in z’n boosheid, verdriet, angst of teleurstelling? Kinderen leren naarmate ze ouder worden steeds meer controle over hun gevoelens te krijgen. Dit heeft te maken met de emotionele ontwikkeling en cognitieve ontwikkeling van kinderen. Jonge kinderen kunnen hun emoties nog niet goed reguleren.
Denk maar aan een peuter die gillend op de grond ligt. Een peuter is explosief, omdat z’n brein nog onvoldoende ontwikkeld is om zijn eigen emoties te kunnen begrijpen, te uiten en te controleren. Een kind van 12 jaar zal je niet meer zo snel stampend en gillend op de grond aantreffen. De hersenen van een kind van 12 jaar zijn al veel verder ontwikkeld. Zij kunnen wel al hun gevoelens onder woorden brengen en hebben meer controle over hun emoties.
Niet alleen de leeftijd van je kind speelt een rol, maar ook het temperament van je kind. Het ene kind uit z’n emoties heftiger dan het andere. Dit heeft te maken met genetische aanleg. Naast deze aanleg spelen ook ervaringen die een kind heeft meegemaakt een rol bij het omgaan met emoties. En het voorbeeld dat ze zien van jou. Hoe ga jij om met je emoties?
Waarom is het belangrijk dat kinderen leren omgaan met emoties?
Alle kinderen krijgen in hun leven te maken met tegenslagen. Dit hoort erbij. Je kunt je kind hier niet altijd voor beschermen, en dat hoeft ook niet. Want anders kunnen ze nooit leren omgaan met teleurstellingen en andere emoties. Kinderen die hiermee leren omgaan, zullen zich na een tegenslag sneller weer prettig voelen.
Kinderen leren naarmate ze ouder worden steeds meer controle over hun emoties te krijgen.
Daarnaast is het voor sociaal contact ook belangrijk dat je kind leert omgaan met emoties. Mensen vinden het prettig als iemand anders rustig kan blijven. Over het algemeen gaan mensen liever om met iemand die controle heeft over zijn gevoelens. Dit geldt ook voor kinderen. Jouw kind speelt vast ook liever met een vriendje dat niet steeds explodeert om het minste of geringste. Dus ook voor de sociale positie van je kind is het leren omgaan met emoties van belang.
Nut van emoties
Alle emoties hebben nut. Sterker nog, we hebben ze nodig om te overleven. Zonder angst zouden we niet oud worden, omdat we extreem gevaarlijke dingen zouden gaan doen. Als we geen angst zouden hebben, zouden we ons bijvoorbeeld niet verstoppen als we oog in oog zouden staan met een leeuw. Angst beschermt ons tegen gevaar.
Ook boosheid en verdriet hebben een achterliggende functie. Boosheid zorgt ervoor dat er veel energie vrijkomt en we snel kunnen reageren. Het zorgt ervoor dat we voor onszelf opkomen, zodat anderen rekening met ons kunnen houden. Verdriet zorgt voor het verwerken van nare ervaringen, waardoor er ruimte komt om anders naar een situatie te kijken.
Emoties versterken elkaar
In een gezin versterken emoties elkaar. Je leeft intensief met elkaar samen en je bent emotioneel bij je kind betrokken. Je probeert je kind te helpen door z’n gevoelens te benoemen, hem af te leiden, te negeren of grenzen te stellen. Maar af en toe is je geduld helemaal op. Logisch, want je eigen gevoelens spelen ook mee.
Hierdoor kan je in een flink conflict met je kind verzeild raken. Je kind is boos, jij wordt boos, je kind wordt nog bozer, enzovoorts. Doordat je als vader of moeder zo sterk met je kind verbonden bent, is dit onvermijdelijk. Dit gebeurt elke ouder. En dit maakt dat het een extra grote uitdaging is om goed om te gaan met de emoties van je kind.
Vanaf hoe oud kan mijn kind z’n emoties controleren?
Omgaan met emoties is ingewikkeld. Er komen veel verschillende vaardigheden bij kijken. Je moet je impulsen kunnen beheersen, je eigen emoties en die van een ander kunnen herkennen en hier woorden aan kunnen geven. Jonge kinderen hebben jouw hulp nodig om hun eigen emoties te herkennen. Ze kunnen dit nog niet zelf. Ook kunnen ze vanwege de taalontwikkeling nog geen woorden geven aan hun gevoel.
Vanaf ongeveer 4 jaar kunnen kinderen aangeven of ze boos of verdrietig zijn. Het controleren van de emoties is dan nog lastig. Het is een proces dat meerdere jaren duurt. Vanaf het begin van de basisschool kunnen kinderen zich inleven in een ander. Ze begrijpen dan pas dat iemand iets anders kan ervaren en voelen dan jezelf. Hierdoor zullen ze gevoelens en gedrag van anderen beter gaan herkennen en begrijpen. Ook de executieve functies zijn dan beter ontwikkeld. Hierdoor zal je kind steeds makkelijker in staat zijn om z’n emoties adequaat te uiten. Het blijft echter een proces dat niet stopt na de basisschoolleeftijd. Ook veel volwassenen hebben nog moeite met het uiten van hun emoties.
Emoties ontkennen
Je wilt het liefste dat je kind zich goed voelt en niet verdrietig is. Vanuit deze goede bedoeling ontkennen ouders vaak de emoties van hun kind: “niet verdrietig zijn”, “niet huilen”, “ach, het valt wel mee”, of “je hoeft niet zo van streek te zijn”.
Kinderen zijn vaak van slag om kleine dingen. Kleine dingen die wij als volwassenen onbelangrijk vinden, maar die voor kinderen heel groot of belangrijk kunnen zijn. Dan krijg je vaak reacties zoals: “stel je niet zo aan” en “maak je niet druk”. Hiermee ontken je het gevoel van je kind. En dan ontstaat er bijna altijd onenigheid. Je kind voelt zich niet serieus genomen en wordt boos of verdrietig. Kinderen leren hierdoor minder goed omgaan met hun emoties. Er bestaat dan ook het risico dat je kind z’n gevoel niet meer met je gaat delen.
In dit voorbeeld van een vader en dochter wordt het gevoel van het kind ontkend. De dochter wordt hierdoor boos en tegendraads, en daardoor raakt de vader ook geïrriteerd en reageert hij steeds bozer.
Voorbeeld
> “Papa, ik heb honger”
> “Dat kan niet, je hebt net gegeten”
> “Toch is het zo, ik heb honger!”
> “Niet zo zeuren, je hebt net genoeg gegeten en nu opschieten en naar bed!”
> “Neeeheee ik ga niet naar bed, want ik kan niet slapen als ik honger heb!”
> “Ik wil er niks meer over horen! Naar bed nu!”
> “Nee! Ik ga niet, ik luister niet naar jou!”
Emoties Erkennen
Wat beter werkt, is het erkennen van emoties. Je kind is immers de baas van z’n eigen gevoelens. Niemand kan voor je kind bepalen wat hij voelt. Emoties liegen niet, ze komen recht uit het hart. Ze zijn er nooit voor niets.
Door het gevoel van je kind te erkennen neem je je kind serieus. Je leert je kind om z’n eigen gevoelens serieus te nemen en ernaar te luisteren. Het erkennen van emoties levert rust op. Kinderen voelen zich begrepen en voelen zich daardoor prettiger. Het versterkt de band met je kind. Je kan de gevoelens van je kind erkennen door echt naar je kind te luisteren. Sta stil bij wat je kind voelt. Benoem het gevoel, herhaal wat je kind zegt of toon begrip.
In bovenstaand voorbeeld had de vader kunnen zeggen: “Je hebt honger?” Door te herhalen wat het kind zegt, krijgt het kind het gevoel dat zijn gevoelens er mogen zijn. Er ontstaat dan een rustiger en prettiger gesprek. Het kind zou kunnen uitleggen waarom het honger heeft. Je kan dan in gesprek gaan met je kind over de achterliggende oorzaken. Een bijkomend voordeel van deze manier van benaderen, is dat kinderen leren hun gevoelens te herkennen en te uiten. Dit wil overigens niet zeggen dat deze vader het kind ook iets te eten moet geven. Het erkennen van gevoelens is iets anders dan je kind altijd z’n zin geven.
Omgaan met emoties in 5 stappen
Stap 1:
Neem even de tijd voor je kind en bewaar je eigen rust. Doe dit op een manier die voor jou werkt (bijvoorbeeld tot 10 tellen, een diepe zucht, bedenken dat je kind het niet verkeerd bedoelt).
Stap 2:
Luister naar het verhaal van je kind. Lees hier meer over luisteren met aandacht.
Stap 3:
Benoem het gevoel van je kind: “Ik zie dat je boos bent.”
Stap 4:
Erken het gevoel van je kind: “Het is ook echt balen dat…..”
Stap 5:
Vertel wat van je kind verwacht wordt: “Helaas moet je nu naar binnen om te eten, straks mag je nog even buitenspelen”
Het erkennen van emoties levert veel op. Binnen het Oplossingsgericht Opvoeden is het één van de belangrijke uitgangspunten. Door te erkennen, krijgen kinderen het gevoel dat ze begrepen worden. En dat geeft rust en een fijn gevoel bij je kind.
Heeft jouw kind moeite met het controleren van z’n emoties? Kan je hier advies bij gebruiken of heb je er een vraag over? Plan een online consult en krijg persoonlijk advies van Rian Meddens (orthopedagoog)!
Of volg de online cursus Positief Gezin voor meer gezelligheid, rust en positiviteit in huis.
