Een overprikkeld kind helpen, begrijpen en begeleiden

Hoe help je een overprikkeld kind? In het dagelijks leven krijgen we een constante stroom van informatie, geluiden en andere prikkels. Het kan voor kinderen soms lastig zijn om deze prikkels allemaal te verwerken. Als je kind de prikkels die hij of zij binnenkrijgt niet kan verwerken, dan raakt je kind overprikkeld. Wat gebeurt er als je kind overprikkeld raakt? En hoe kun je je kind helpen? In dit artikel lees je hoe je overprikkeling bij je kind kunt voorkomen en tips voor hoe je ermee kunt omgaan. 

Wat is overprikkeling?

Om overprikkeling te begrijpen, is het eerst belangrijk om meer te vertellen over de prikkelverwerking van kinderen. De prikkelverwerking, ook wel sensorische informatieverwerking genoemd, verwijst naar de manier waarop ons zenuwstelsel informatie ontvangt, verwerkt en interpreteert die afkomstig is van onze zintuigen. Als er informatie via onze zintuigen binnenkomt (zien, horen, proeven, ruiken en voelen), gaat er een signaal naar onze hersenen zodat de informatie geïnterpreteerd kan worden. Deze interpretatie leidt vaak tot een reactie of respons. 

Een voorbeeld:
Als je hand te dicht bij een hete vlam komt, voel je de hitte (zintuiglijke input). Die sensatie wordt snel naar je hersenen gestuurd die het interpreteren als heet, pijnlijk en mogelijk schadelijk. Als reactie trek je snel je hand weg (respons).

Bij de meeste personen werkt dit proces van prikkelverwerking vrijwel automatisch en zonder problemen. Maar sommige kinderen kunnen moeite hebben om alle prikkels te verwerken. Overprikkeling treedt op wanneer een kind meer informatie en zintuigelijke input ontvangt, dan hij of zij kan verwerken. Doordat de hersenen van kinderen nog in ontwikkeling zijn, kunnen ze sneller overprikkeld raken. Hun zenuwstelsel kan tijdelijk overbelast raken en dat kan leiden tot bijvoorbeeld stress en vermoeidheid. 

Symptomen van een overprikkeld kind

Overprikkeling bij kinderen kan zich op verschillende manieren uiten. Sommige overprikkelde kinderen worden heel druk en laten ongeremd gedrag zien, terwijl andere overprikkelde kinderen zich juist terugtrekken of apathisch lijken. Hieronder volgt een aantal veel voorkomende symptomen van een overprikkeld kind:

• Vermoeidheid of slaperigheid
• Huilen of geïrriteerdheid zonder duidelijke reden
• Moeite met concentreren
• Overmatige gevoeligheid voor geluid, licht of aanraking
• Terugtrekking uit sociale situaties
• Druk gedrag
• Niet luisteren, gedragsproblemen of agressie
• Lastig echt contact te krijgen

Hoe herken je een snel overprikkeld kind?

Hoewel alle kinderen overprikkeld kunnen raken, zijn sommige kinderen er gevoeliger voor dan anderen. Signalen van een kind dat snel overprikkeld raakt, zijn kinderen die ook in bekende, vertrouwde situaties deze kenmerken laten zien:

• Snel afgeleid zijn
• Snel gefrustreerd zijn
• Behoefte aan structuur en moeilijk om kunnen gaan met veranderingen in routines
• Vaak overweldigd lijken in een drukke omgeving, zoals de speeltuin, grote groepen of (kinder)feestjes
• Regelmatig behoefte hebben aan rustmomenten
• Sterke zintuiglijke beleving, waardoor je kind bijvoorbeeld snel schrikt van harde geluiden en last heeft van kriebelende kleren, labeltjes, fel licht, sterke geuren of smaken.

Hooggevoelige kinderen zijn sneller overprikkeld dan andere kinderen. Wil je weten of jouw kind hoogsensitief of hooggevoelig is? Doe de HSP-test speciaal voor kinderen.

Komt je kind vaak overprikkeld en boos uit school? Lees dan de tips voor ouders in dit artikel: Mijn kind komt boos uit school.

Hoe voorkom je overprikkeling bij je kind?

Het is het beste voor je kind om overprikkeling te voorkomen. Een kind heeft rust nodig om zich goed te kunnen ontwikkelen op verschillende gebieden. 

Hier lees je enkele strategieën om overprikkeling te voorkomen:

Bied duidelijkheid en structuur

Houd routines zo consistent mogelijk. Zo weet je kind waar hij of zij aan toe is en dat geeft rust. 

Beperk drukke omgevingen

Zoek niet te vaak drukke en lawaaierige omgevingen op. Beperk dit tot een enkele keer en niet te vaak achter elkaar.

Rustmomenten

Bied regelmatig rustmomenten aan, bijvoorbeeld standaard na de lunch of na school even rustig alleen spelen of een boekje (voor)lezen. Zorg ook voor voldoende rustmomenten nadat je kind veel activiteiten heeft gedaan of in een drukke situatie is geweest.

Natuur

Ga regelmatig de natuur in, naar het bos of laat je kind met zand spelen, dan komen kinderen vaak makkelijker tot rust. 

Veilige plek

Creëer een fijne, veilige plek thuis waar het kind zich mag terugtrekken. Kinderen komen het beste tot rust als ze zich veilig voelen. Lees hier meer over positief opvoeden om een veilige positieve omgeving voor je kind te creëren.

Beperk schermtijd

Beperk de schermtijd. Door schermtijd lijken kinderen tot rust te komen, omdat ze rustig stil zitten. Fysiek komt je kind daadwerkelijk tot rust, maar de hersenen van je kind ontvangen juist nog steeds veel prikkels, waardoor de hersenen niet tot rust komen. Filmpjes helpen dus niet om overprikkeling te voorkomen.

Rouleer speelgoed

Beperk en rouleer het speelgoed van je kind. Leg een groot deel van het speelgoed weg, zodat je kind niet overweldigd wordt door een grote hoeveelheid speelgoed. Kies voor open-ended speelgoed van natuurlijke materialen, zonder lichtjes en geluidjes die extra prikkels geven.

Tips om een overprikkeld kind te kalmeren

Wanneer een kind overprikkeld is, is het allerbelangrijkste om zelf rustig te blijven. Dit kan een hele uitdaging zijn, zeker als je kind niet meer luistert of lastig gedrag vertoont. Om je kind te kalmeren werkt het toch het beste om zelf rustig te zijn, omdat je kind door jouw stress of boosheid nog meer prikkels binnenkrijgt en nog meer overprikkeld raakt. Tel dus tot 10, neem een diepe zucht of laat iemand anders het even overnemen als dat kan. Hier zijn een aantal tips om je kind te kalmeren:

• Geef je kind een rustige knuffel of aanraking of neem je kind op schoot.
• Lees je kind voor uit zijn of haar favoriete boekje in een rustige omgeving.
• Ga samen een rustige activiteit doen, zoals kleuren, tekenen of puzzelen. Kies iets wat je kind leuk vindt. Sensorisch spel werkt vaak goed om tot rust te komen, zoals met zand of water.
• Zet je kind in een warm bad of onder een warme douche.
• Doe samen ademhalings- of ontspanningsoefeningen.
• Ben je op een feestje, een pretpark of andere drukke plek? Zoek samen een rustig plekje op waar je kind even tot rust kan komen, bijvoorbeeld door buiten even een stukje te lopen.
• Stel geen (open) vragen aan je kind, deze zijn vaak te lastig te beantwoorden voor een overprikkeld kind. Praat op een rustige toon tegen je kind en leg uit wat je gaat doen of wat er van je kind verwacht wordt, zonder vragen te stellen.

Omgaan met een snel overprikkeld kind

Heb jij een snel overprikkeld kind? Zorg dan dat je hier in het dagelijks leven rekening mee houdt en leer je kind omgaan met prikkels. Je kind kan dit het beste leren vanuit een rustige omgeving.

• Toon begrip en erken de gevoelens van je kind zonder oordeel.
• Praat met je kind over wat overprikkeling is en help je kind om zijn of haar eigen signalen te herkennen. In het werkboek Ik heb Voelsprieten staat uitleg over overprikkeling voor kinderen tussen de 6 en 12 jaar en je kind leert met het werkboek beter omgaan met prikkels.
• Plan activiteiten van tevoren, zodat je de prikkels voor je kind kunt verspreiden. Anticipeer op situaties die overprikkeling kunnen veroorzaken en plan vooruit, zodat je kind niet te veel drukke activiteiten na elkaar heeft.
• Stel duidelijke grenzen, zodat je kind goed weet waar hij of zij aan toe is. Soms kan het nodig zijn om (drukke) activiteiten te beperken of aan te passen.
• Leer je kind om rustmomenten op te zoeken. Help je kind hierbij en maak bijvoorbeeld een fijn plekje hiervoor.
• Creëer een prikkelarme omgeving voor je kind. Bijvoorbeeld door thuis de tv, radio of muziek uit te zetten en rondslingerend speelgoed en spullen op te ruimen.

Door een begripvolle, positieve benadering kan je als ouders of verzorgers een overprikkeld kind helpen om te gaan met overprikkeling en je kind de tools geven om zelf rust te zoeken en prikkels te reguleren in onze prikkelrijke maatschappij.