Het is fijn als je kind verantwoordelijkheid neemt voor zijn of haar gedrag. Maar veel kinderen liegen of proberen juist onder hun verantwoordelijkheid uit te komen. Hoe ga je hiermee om? Hoe leer je je kind wel verantwoordelijkheid te nemen? In dit artikel lees je hoe verantwoordelijkheid zich ontwikkelt bij je kind, met 11 opvoedtips om ervoor te zorgen dat jouw kind verantwoordelijkheid gaat nemen.
Leer je kind verantwoordelijkheid nemen
Verantwoordelijkheid nemen is voor kinderen niet zo vanzelfsprekend. Ze hebben nog niet alle vaardigheden om hun verantwoordelijkheidsgevoel te kunnen uiten. Veel ouders vinden het een belangrijke vaardigheid voor hun kind en juist daarom ergeren we ons aan onze kinderen als ze onder verantwoordelijkheid proberen uit te komen. Juist omdat we het zo belangrijk vinden. Daarom is het zo vervelend als je kind liegt of z’n verantwoordelijkheid probeert te ontlopen.
Verantwoordelijkheid nemen is iets wat je kind nog moet ontwikkelen. Probeer dus niet ontmoedigd te raken als je kind niet goed zorgt voor zijn spullen, liegt of iets niet toegeeft, maar zie het als een leerkans en een moment waarop jij je kind verantwoordelijkheid kunt leren nemen. Alle kinderen willen het gevoel hebben dat ze een bijdrage leveren aan het gezin of de maatschappij. Ze willen voelen dat ze ertoe doen en dat ze een positieve bijdrage kunnen leveren, zelfs kinderen waarbij dit op het eerste gezicht soms niet zo lijkt. Dit heeft een kind nodig om zelfvertrouwen te kunnen krijgen. In de basis zit het dus in je kind, het is alleen zaak om dit te erkennen en deze gevoelens van je kind te bekrachtigen.
De trap van verantwoordelijkheid voor kinderen
Van een jong kind kun je niet altijd verwachten dat hij meteen verantwoordelijkheid neemt voor zijn gedrag. Ook al lijkt het soms alsof je kind onder de verantwoordelijkheid uit probeert te komen, in de basis wil je kind het goed doen. Jonge kinderen kunnen zich alleen nog niet inleven in een ander, waardoor ze niet kunnen begrijpen wat ze verkeerd gedaan hebben of hoe iets op een ander overkomt. Ook kunnen ze nog niet reflecteren op hun eigen handelen, zoals volwassenen dat kunnen. Ze hebben dus onze hulp nodig om te kunnen begrijpen wat ze gedaan hebben en wat de impact of de gevolgen ervan zijn op een ander.
De volgende stap is om het contact met de ander te herstellen, door bijvoorbeeld sorry te zeggen. Hoe je je kind dit kunt leren kun je lezen in het artikel: 7 tips in plaats van sorry zeggen.
Help je kind de verschillende stappen van verantwoordelijkheid stap voor stap te leren!
11 tips voor het opvoeden van een verantwoordelijk kind
Hieronder vind je 11 manieren waarop je het verantwoordelijkheidsgevoel van je kind kunt stimuleren. Het begint bij je verantwoordelijk te laten voelen over jezelf door zelfzorg en het zorgen voor je eigen spullen. Daarna komt de stap van verantwoordelijkheid nemen voor je eigen gedrag en verantwoordelijkheid nemen naar anderen, door je fouten te erkennen en het bijvoorbeeld goed te maken met een ander.
1. Leer je kind om zelf op te ruimen
Je kunt je kind al heel jong leren om zijn eigen rommel op te ruimen. Help je kind hierbij totdat je kind het zelf kan. Als je peuter bijvoorbeeld z’n melkbeker omstoot, geef je kind dan een doekje en ruim het samen op. Is je kind wat ouder en laat hij of zij z’n jas slingeren? Raap hem dan op en vraag je kind om hem op te hangen aan de kapstok. Zo leert je kind met jouw hulp dat iedereen zijn eigen spullen opruimt. Bij jongere kinderen help je mee en oudere kinderen herinner je er vriendelijk aan iets op te ruimen, en ook dan help je mee de stap tot opruimen kleiner te maken.
Zeker bij jonge kinderen kost dit veel meer tijd dan wanneer je het zelf even snel doet, maar toch is dit een mooie stap om je kind te leren verantwoordelijkheid te nemen voor zijn eigen spullen.
2. Laat je kind bijdragen in het gezin
Naarmate je kind ouder wordt, wordt je kind zelfstandiger en groeit de verantwoordelijkheid om voor zichzelf te zorgen, zoals tandenpoetsen, aankleden, wassen, je eigen spullen opruimen. Maar naast deze zelfzorg, kan je kind ook steeds meer bijdragen aan het huishouden. Uit verschillende onderzoeken blijkt dat kinderen die in het huishouden helpen, meer geneigd zijn om ook in andere situaties uit zichzelf te helpen, in vergelijking met kinderen die alleen voor zichzelf hoeven te zorgen (Kaye, 2005).
Je kunt niet van je kind verwachten dat hij van de ene op de andere dag meehelpt. Maar maak er een gewoonte van en sluit hierbij aan bij de leeftijd van je kind. Laat bijvoorbeeld een peuter helpen de was op te hangen, een kleuter om sokken te sorteren en een basisschoolkind om de tafel af te ruimen of de planten water te geven.
3. Help je kind waar nodig
Verwacht niet meteen dat je kind staat te springen om klusjes te doen of om op te ruimen. Zeker als je kind dit nog niet gewend is, heeft je kind jouw hulp en geduld nodig om dit te leren. Pas je verwachtingen aan aan jouw kind en zijn of haar leeftijd. Vertel duidelijk wat je verwacht en geef uitleg waarom je dit verwacht. Doe de taakjes samen met je kind, totdat ze helemaal onderdeel zijn van de routine en het voor je kind vanzelfsprekend geworden is. Geef je kind ook de ruimte om dingen op zijn eigen manier te doen en fouten te maken. Het doel is namelijk niet dat je kind een klusje perfect doet en op jouw manier, maar dat je kind leert om bij te dragen aan het gezin. Houd het positief en maak samen plezier!
4. Laat je peuter zoveel mogelijk zelf doen
Peuters willen heel graag alles zelf doen. Dit kost vaak veel tijd en vaak zijn we geneigd om het over te nemen, zodat het lekker opschiet. Maar hiermee leer je je kind af om iets zelf te doen, terwijl je het dan later weer moet aanleren. Het is een belangrijke fase in de ontwikkeling van je kind; stimuleer dit zoveel mogelijk. Deze ‘zelluf doen’-fase is ook goed voor het zelfvertrouwen van je kind. Als het je peuter nog niet lukt om iets zelf voor elkaar te krijgen, ondersteun en help hem of haar dan, in plaats van het helemaal over te nemen.
5. Laat je kind zelf nadenken
Stel een vraag aan je kind zodat hij of zij zelf nadenkt, in plaats van dat je je kind een opdracht geeft. Dus in plaats van “Poets je tanden“, vraag je: “Wat moeten we nog doen voordat we klaar zijn?”. Op deze manier leer je je kind zelf nadenken over wat er allemaal geregeld moet worden. Hierbij helpt het om elke dag dezelfde routines te hebben, zodat je kind steeds beter leert om te onthouden wat hij moet doen. Jonge kinderen leren op deze manier het ochtend- en avondritueel. Als je kind ouder is leert hij of zij zo om zelf verantwoordelijkheid te nemen over huiswerk en zelfverzorging.
6. Dwing je kind niet om sorry te zeggen, maar leer je kind het goed te maken
Je kind dwingen om sorry te zeggen tegen z’n broertje of zusje als hij of zij iets kapot heeft gemaakt werkt averechts. De kans is namelijk groot dat je kind sorry zegt, terwijl hij het niet meent. Je kind zegt dan sorry om van het gezeur af te zijn. Je kind krijgt de boodschap: “Iedereen is tevreden als je sorry zegt, ook al meen je het niet“. Zo leer je je kind juist z’n verantwoordelijkheid te ontlopen. Toch is het leren zeggen van sorry wel zinvol om te leren. Maar hoe dan wel? Luister eerst naar de gevoelens van je kind, benoem de gevoelens van de ander en vraag hoe je kind het weer goed wil maken.
Lees meer tips en alternatieven voor sorry zeggen in het artikel: 7 tips in plaats van sorry laten zeggen.
7. Laat je kind meebetalen als iets kapot is
Als je kind expres iets kapot heeft gemaakt, laat je kind dan meebetalen vanuit zijn eigen zakgeld. Zo leert je kind begrijpen dat spullen geld kosten en leert je kind zuinig te zijn op spullen van zichzelf en van anderen.
8. Geef je kind de kans om iets op te lossen
Geef je kind de kans om een situatie zelf op te lossen in plaats van dit meteen voor je kind te doen. Blijf beschikbaar voor hulp en steun je kind door zijn gevoelens te erkennen. Maar neem het probleem niet over. Laat je kind zelf oplossingen bedenken.
9. Zoek niet naar de schuldige
Als er iets misgaat, is het normaal om te willen weten wie de schuldige is. Als je weet wie het gedaan heeft, dan hoef jij je niet verantwoordelijk te voelen en hebben we het gevoel dat het probleem is opgelost. Maar door op zoek te gaan naar de schuldige, ontstaat er een vijandige sfeer. Hierdoor gaan veel kinderen liegen tegen hun ouders, om de schuld te ontlopen. Of je kind gaat allerlei redenen bedenken waarom het niet zijn schuld was. Dus in plaats van de schuldige te zoeken: accepteer de situatie, erken het beetje verantwoordelijkheid dat je zelf had en zoek samen een oplossing. Zo geef je een prachtig voorbeeld in verantwoordelijkheid nemen en problemen oplossen.
10. Geef het goede voorbeeld met verantwoordelijk gedrag
Geef zelf het goede voorbeeld door verantwoordelijkheid te nemen over de keuzes die je maakt. Bijvoorbeeld door verantwoordelijkheid te nemen in onze maatschappij, zoals je afval niet op straat gooien en je aan de regels houden. En ook door te laten zien dat je sorry kunt zeggen en het goed kunt maken met bijvoorbeeld je partner.
Houd je ook aan de beloftes die je aan je kind maakt en verzin geen smoesjes, als je tenminste wilt dat je kind dit niet doet. 🙂
11. Noem je kind nooit onverantwoordelijk
Als kinderen vanaf een jaar of 12 zich onverantwoordelijk gedragen, zijn we geneigd om te roepen: “Jeetje, wat ben jij onverantwoordelijk!”. Dit helpt je kind echter niet om meer verantwoordelijkheid te gaan nemen. Je kind zal juist gaan geloven dat hij toch niet verantwoordelijk is en daardoor juist minder verantwoordelijkheid gaan nemen. Geef je kind in plaats hiervan de handvatten om meer verantwoordelijkheid te nemen. Als je kind bijvoorbeeld altijd z’n spullen kwijt is, leer hem dan trucjes om dit te voorkomen. Of bespreek op een rustig moment met je kind hoe hij of zij een situatie kan oplossen of voorkomen, zodat je kind juist verantwoordelijkheid leert te nemen.
Wil je weten hoe je je kind op een verantwoorde wijze kunt leren omgaan met gevaarlijke situaties en bij gevaarlijk spel? Lees dan het artikel: Gevaarlijk spel bij je kind. Wat te zeggen in plaats van ‘voorzichtig’!
Bronnen bij dit artikel
POSITIEF &
RELAXED OPVOEDEN
TOP Opvoeder!
Het werkboek voor ouders, voor meer balans, plezier en zelfvertrouwen tijdens het opvoeden.
Opvoeden op een manier die bij jou past.
