Het is belangrijk om de zelfstandigheid bij kinderen te stimuleren. Dat klinkt mooi, maar in de praktijk is het soms lastig om te bepalen hoeveel zelfstandigheid je jouw kind kunt geven. En hoe begeleid je dat op een positieve manier, zonder meteen alles uit handen te nemen. Door zelfstandigheid te geven ontwikkelt je kind meer zelfvertrouwen en daarnaast ontstaat er ook vaak meer rust. Doordat er minder strijd is tussen jou en je kind.
In dit artikel lees je hoe je de zelfstandigheid van je kind stap voor stap kunt stimuleren. Met praktische tips voor elke leeftijd, zodat je weet hoe je bij jouw kind kunt aansluiten.
- Waarom is zelfstandigheid bij kinderen zo belangrijk?
- Wat heeft je kind nodig om zelfstandig te worden?
- Het stimuleren van zelfstandigheid bij kinderen: Praktische tips per leeftijd
- Zelfstandigheid bij peuters en kleuters (2 tot 5 jaar)
- Zelfstandigheid bij basisschoolkinderen (6 tot 11 jaar)
- Zelfstandigheid bij tieners (12 tot 14 jaar)
- Ondersteunen zonder overnemen
- Wat als zelfstandigheid aanleren niet vanzelf gaat?
Waarom is zelfstandigheid bij kinderen zo belangrijk?
Zelfstandigheid is meer dan alleen de praktische kant ervan zoals zelf je jas aantrekken of zelf huiswerk maken. Het gaat erom dat je kind leert vertrouwen op zijn/haar eigen kunnen. Dat je kind ontdekt: ik kan dingen proberen, ik mag fouten maken en ik kan oplossingen bedenken.
Uit onderzoek weten we dat dit goed is voor een positieve ontwikkeling van kinderen. Volgens de zelfdeterminatietheorie (Deci & Ryan, 2000) hebben kinderen, net als volwassenen, drie basisbehoeften:
- Autonomie (het gevoel zelf invloed te hebben)
- Competentie (ervaren dat je ergens goed in wordt)
- Verbondenheid (je veilig voelen bij anderen)
Als kinderen voldoende autonomie en competentie ervaren, dan zullen ze meer intrinsieke motivatie hebben. Ze gaan dingen doen omdat ze het zelf willen en leuk vinden, niet alleen omdat jij als ouder het zegt. Hiernaast heeft het stimuleren van zelfstandigheid nog andere belangrijke voordelen. Naast dat het je kind helpt om te motiveren, zorgt het voor meer zelfvertrouwen, leert je kind omgaan met teleurstellingen en tegenslagen en je kind leert probleemoplossend te denken.
Zo krijgt je kind het gevoel dat hij/zij meer controle heeft over zijn/haar leven. Dit zijn belangrijke vaardigheden voor de rest van het leven van je kind.
Wat heeft je kind nodig om zelfstandig te worden?
Zelfstandigheid bij kinderen ontwikkelt zich niet vanzelf. Kinderen hebben daarvoor bepaalde voorwaarden en steun vanuit hun omgeving nodig. De belangrijkste basis is een veilige en warme band met jou als ouder (hechting). Wanneer een kind zich geborgen en gezien voelt, durft hij/zij de wereld om zich heen te ontdekken. Vanuit die veiligheid groeit het vertrouwen van je kind. Hij/zij gaat beseffen: ik mag iets proberen, ook als het niet meteen lukt.
Daarnaast heeft je kind oefening nodig. Nieuwe vaardigheden leren kost tijd en fouten maken hoort daarbij. Je helpt je kind door hem/haar vaardigheden in kleine stapjes te laten opbouwen. Dus niet meteen te veel zelfstandigheid en ook niet te weinig. Dit kun je doen door je kind ruimte te geven om dingen zelf te doen, passend bij de leeftijd en ontwikkelingsfase van je kind (zie de praktische tips per leeftijd hieronder). Soms moet je als ouder dan ook accepteren dat iets nog niet perfect gaat en dat iets mis kan gaan. Juist dat is belangrijk voor je kind om te leren. Door vertrouwen uit te stralen, ook al lukt iets niet meteen, help je je kind enorm.
Geef je kind informatie over het maken van keuze en benoem de mogelijke gevolgen, maar laat de beslissing bij je kind.
Rian Meddens – Orthopedagoog Generalist
Het stimuleren van zelfstandigheid bij kinderen: Praktische tips per leeftijd
Zelfstandigheid ontwikkelt zich stap voor stap en op elke leeftijd kun je daar als ouder op inspelen. Hoe je dat doet, hangt af van de ontwikkelingsfase waarin je kind zit. Hieronder vind je per leeftijdsgroep praktische handvatten om de zelfstandigheid bij kinderen op een positieve manier te stimuleren.
Zelfstandigheid bij peuters en kleuters (2 tot 5 jaar)
In deze leeftijdsfase willen kinderen graag veel dingen zelf proberen. Ze roepen vaak:“Zelluf doen!”. Maak daar gebruik van door je kind regelmatig de kans te geven om iets zelf te doen. Laat je peuter zelf proberen zijn/haar jas aan te trekken, rits dicht te doen of zijn/haar beker in te schenken. Ook al duurt het lang, lukt het niet of gaat het helemaal mis, geef je kind de ruimte om te oefenen, fouten te maken en los het samen op.
Ook kun je je kind laten helpen met kleine huishoudelijke taakjes, zoals helpen met de was ophangen en laat je kind helpen met speelgoed opruimen. Zo geef je je kind het gevoel dat hij/zij iets kan bijdragen.
Geef je kind ook al jong keuzes. Op deze leeftijd kun je je kind bijvoorbeeld vragen welke schoenen hij/zij wilt aantrekken of welk boek je kind wilt dat er wordt voorgelezen. Zo ondersteun je ook het gevoel van autonomie van je kind.
Zorg dat je om de zelfstandigheid bij peuters en kleuters te stimuleren geduld en ruimte hebt om te oefenen. Accepteer het als iets niet perfect gaat en dat dingen meer tijd kosten. Juist uit te proberen en aan te rommelen leert je kind het meest.
Zelfstandigheid bij basisschoolkinderen (6 tot 11 jaar)
Op de basisschool kunnen kinderen steeds meer taken zelfstandig oppakken, maar ze hebben hierbij nog wel jouw begeleiding nodig. Daarom is dit een mooie periode om hen stapsgewijs steeds meer verantwoordelijkheid te geven.
Voor jezelf zorgen en taakjes in het gezin
Laat je kind voor zichzelf zorgen, zoals de schooltas inpakken, gymspullen meenemen, je bord opruimen en je kamer opruimen.
Daarnaast kan je kind ook steeds meer helpen met taakjes in het huishouden, zoals bijvoorbeeld de tafel dekken, afruimen of meehelpen bij het koken. Hierdoor voelen kinderen zich nuttig en het geeft een gevoel van samenhorigheid.
Begeleiden en informatie geven
Je hoeft als ouder niet alles voor te zeggen. Beter is het om een vraag te stellen waardoor je kind aan het denken gezet wordt, zoals: ‘hoe wil je dit aanpakken?’, ‘wat zou je zelf kunnen proberen?’. Zo leer je je kind om oplossingen te bedenken en zelf initiatief te nemen.
Als je kind iets onhandigs wilt doen, geef hem/haar dan informatie over de gevolgen, maar laat je kind zelf beslissen. Bijvoorbeeld als je kind zonder jas naar school wilt kun je zeggen: “Er is vanmiddag regen voorspeld dus dan wordt je waarschijnlijk nat, denk even goed na of je niet toch een jas aan wilt doen.” Als je kind besluit zonder jas naar school te gaan en helemaal nat wordt, dan is dat een mooie leerervaring en zal je kind jouw advies de voglende keer eerder opvolgen.
Je kunt je kind helpen door lijstjes op te hangen, zodat hij/zij niks vergeet. Als je kind wel iets vergeet, dan is dat geen probleem, dit hoor erbij. Iets nieuws leren gaat niet meteen goed. De volgende keer beter. Leer je kind al van jongs af aan de groeiminset.
Wil je kind iets zelf doen of iets nieuws proberen? Reageer dan positief en laat weten dat het niet erg is om fouten te maken. Vraag aan je kind of hij/zij nog hulp ergens bij wilt of dat het wel lukt. Daardoor zal je kind zichzelf verantwoordelijk voelen.
Spelen zonder toezicht
Voor kinderen in deze leeftijdscategorie is het ook goed om regelmatig te spelen zonder constant toezicht van een volwassene. Laat je kind spelen in een speeltuintje in de buurt of (bij wat jongere kinderen) in de tuin terwijl jij binnen bent. Zo krijgen ze de kans om zelf van alles te ontdekken op hun manier en zelf dingen op te lossen zonder jouw hulp (Haidt, 2024).
Ook op sociaal vlak ontwikkelen kinderen zich op deze leeftijd. Laat je kind bijvoorbeeld zelf een speelafspraak plannen of een boodschap doen. Door dit soort momenten aan te moedigen, groeit het zelfvertrouwen van je kind.
Zelfstandigheid bij tieners (12 tot 14 jaar)
Tieners komen meer los van hun ouders en ontwikkelen een eigen identieteit. In deze fase is het belangrijk dat je hen de ruimte geeft om eigen keuzes te maken en verantwoordelijkheid te laten nemen. Dat betekent niet dat je als ouder alles loslaat, maar wel dat je meer op de achtergrond begeleidt.
Laat je tiener bijvoorbeeld zelf bepalen hoe hij of zij het huiswerk organiseert, afspraken maakt met vrienden of omgaat met geld. Betrek je kind bij beslissingen in huis en geef ruimte voor eigen ideeën. Je kan meedenken en gevolgen benoemen van een bepaalde keuze, maar laat je kind beslissen.
Blijf daarnaast in gesprek over de keuzes die je kind maakt. Niet om te controleren, maar om samen te reflecteren: “Hoe ging het, wat heb je geleerd, wat zou je anders doen?” Zo blijf je een veilige basis, terwijl je kind steeds meer leert vertrouwen op zichzelf.
Ondersteunen zonder overnemen
Wanneer je kind zelfstandiger wordt, verandert ook jouw rol als ouder. In plaats van steeds voor te doen of iets op te lossen, ga je meer begeleiden vanaf een afstandje. Dat vraagt soms best wat geduld en vertrouwen. Want het is verleidelijk om even snel te helpen of iets over te nemen als je ziet dat iets niet lukt.
Toch leert je kind juist veel van zelf proberen. Het is belangrijk dat je laat merken dat je vertrouwen hebt in je kind. Benoem wat je ziet: “Ik zie dat je het zelf probeert, wat goed dat je niet meteen opgeeft.”
Je kind leert het meeste als jij niet alles voor hem of haar oplost of weghoudt. Laat je kind uitdagingen aan gaan en omgaan met tegenslagen. Stel je voor dat je kind zijn/haar gymtas vergeet mee te nemen naar school. Het is verleidelijk om die alsnog snel na te brengen, zodat je kind geen teleurstelling ervaart. Maar door je kind te laten merken wat het gevolg is, leert je kind beter vooruit te denken en verantwoordelijkheid te nemen voor zijn/haar eigen spullen.
Ook als dingen niet meteen lukken, is jouw reactie belangrijk. Laat merken dat fouten erbij horen en dat proberen al waardevol is. Zo voelt je kind zich veilig om te blijven oefenen en groeit het zelfvertrouwen.
Vaak laat je kind uit zichzelf weten waar hij/zij klaar voor is. Je kind gaat vragen of hij/zij iets alleen mag of zelf mag doen. Laat je kind het zelf doen en evalueer samen hoe het gegaan is. Bespreek eventueel van te voren hoe je kind het kan aanpakken zodat het veilig is.
Het is begrijpelijk dat het spannend kan zijn om je kind steeds meer zelfstandigheid te geven, zoals zelf naar school fietsen. De taak van ons als ouders is, om je kind te beschermen en dan kun je bang zijn dat er iets met je kind gebeurd als jij er niet bij bent om hem/haar te beschermen. Bedenk dan dat je je kind juist helpt door hem/haar los te laten, zodat je kind de mogelijkheid krijgt om waardevolle vaardigheden te ontwikkelen.
Wat als zelfstandigheid aanleren niet vanzelf gaat?
Niet elk kind ontwikkelt zelfstandigheid in hetzelfde tempo en dat is heel normaal. Waar het ene kind van nature graag initiatief neemt, kan een ander kind juist voorzichtig of banger zijn en nieuwe dingen spannend vinden. Het is goed om je daarvan bewust te zijn en je ondersteuning daarop af te stemmen.
Wanneer je merkt dat je kind nog wat meer hulp nodig heeft om zelfstandiger te worden, helpt het om kleine, haalbare stapjes aan te bieden. Kijk goed waar je kind op dit moment staat. Wat kan het al zelf, en wat is nog net uitdagend? Door samen zulke stapjes te kiezen, voelt je kind zich gesteund en uitgedaagd.
Daarnaast kan het helpen om samen te oefenen. Gewoon tijdens dagelijkse momenten, zoals samen de route naar school fietsen of oefenen met zelf iets te vragen in een winkel, terwijl jij ernaast staat. Het belangrijkste is dat jij als ouder veiligheid biedt en ruimte geeft om het zelf te proberen.
Tot slot is geduld ook belangrijk. Vergelijk je kind niet te veel met anderen. Het ene kind is nu eenmaal sneller op bepaalde vlakken dan het andere. Door vooral te kijken naar de groei van je eigen kind, en die groei te benoemen, houd je het positief en zul je het zelfvertrouwen van je kind zien groeien!
Bronnen
Deci, E. L., & Ryan, R. M. (2000). Self-Determination Theory and the Facilitation of Intrinsic Motivation, Social Development, and Well-Being. American Psychologist.
Haidt, J. (2024). Generatie angststoornis: wat sociale media met onze kinderen doen. Utrecht: Uitgeverij Ten Have.
POSITIEF &
RELAXED OPVOEDEN
TOP Opvoeder!
Het werkboek voor ouders, voor meer balans, plezier en zelfvertrouwen tijdens het opvoeden.
Opvoeden op een manier die bij jou past.
